مستشارالدوله ، میرزا یوسف خان ( ـ۱۳۱۳ق)
مُستَشارالدّوله، میرزا یوسف‌خان ( ـ۱۳۱۳ق)
دولتمرد متجدد و آزادی‌خواه ایرانی. در تبریز پرورش یافت. در ۱۲۷۰ق کنسول ایران در حاج طرخان روسیه و سپس کاردار ایران در پترزبورگ و در ۱۲۸۰ق کنسول ایران در تفلیس شد و چهار سال در آن‌جا ماند. از ۱۲۸۳ق، سه سال کاردار ایران در پاریس شد و در خلال آن چهاربار به لندن رفت. در ۱۲۸۶ق به تهران بازگشت و در ۱۲۹۰ به خراسان تبعید و چندی بعد به کارگزاری آن‌جا منصوب شد، اما یک سال بعد دوباره به تهران احضار شد. در ۱۲۹۹ق، که میرزا یحیی‌خان مشیرالدوله به وزارت عدلیه رسید، او را به معاونت خود برگزید و لقب مستشارالدوله به او داد، ولی درپی اخاذی و فساد در آن دستگاه، از خدمت کناره‌گیری کرد. به‌‌اتّهام نگارش مقالات ضددولتی در روزنامۀ اختر، از خدمات دولتی عزل شد و پس از آن‌که به فلک بسته شد، پنج ماه به زندان افتاد. پس از آزادی، به کارگزاری امورخارجۀ آذربایجان به تبریز رفت و تا پایان عمر در آن سِمت بود. به باور مستشارالدوله، سبب اصلی ترقّی اروپاییان وجود و اِعمال قانون بود که در ایران عملاً وجود نداشت. کتاب یک کلمۀ او تفسیری از خلاصۀ نخستین قانون اساسی فرانسه است. این کتاب خوانندگان فراوان یافت و توقیف شد. اثر دیگر به‌جامانده از مستشارالدوله، کتابچۀ بنفش، حکایت آرزوی بزرگ او برای تأسیس راه‌آهن در ایران است. مستشارالدوله این کتاب را به ناصرالدین شاه قاجار عرضه کرد، اما عنایتی ندید. چهار سال بعد کتابچه‌ای دیگر، در اسباب و منافع کشیدن خط آهن از تهران به خراسان، نوشت و فتوای موافقت علمای آذربایجان و قم و تهران را به‌دست آورد.