سپندارمذگان: تفاوت میان نسخهها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
سپندارمذگان (Sepandarmazgan) | سپندارمذگان (Sepandarmazgan) | ||
(یا: اسپندارمذگان؛ اسفندگان) از جشنهای باستانی ایران در تقارن سپندارمذروز با ماه اسفند (روز 5 اسفندماه در گاهشماری یزدگردی و 29 بهمن در گاهشماری خورشیدی). تا سدههای اولیۀ اسلامی براساس گاهشماری یزدگری (که هر سال را مشتمل بر 12 ماه 30روزه محاسبه میکردهاند) در روز 5 اسفندماه برگزار میشده، اما بعدتر با جایگزینی گاهشمار خورشیدی، این روز با 29 بهمن مقارن شده است. زردشتیان در این روز به بیابانهای اطراف شهر میرفتند و در حرکتی جمعی هرچه حشرۀ موذی میدیدند، میکشتند (به این دلیل آن را جشن برزیگران نیز میگفتهاند)؛ چون سپندارمذ ایزد پاکی و نگهبان زمین و پاسبان خانه و زن خوب بود، در آن روز مردان به زنان هدیههای ناب و پربها میدادند و این رسم تا اواخر سدۀ 5ق در اصفهان و ری و نواحی غربی ایران مرسوم | (یا: اسپندارمذگان؛ اسفندگان) از جشنهای باستانی ایران در تقارن سپندارمذروز با ماه اسفند (روز 5 اسفندماه در گاهشماری یزدگردی و 29 بهمن در گاهشماری خورشیدی). تا سدههای اولیۀ اسلامی براساس گاهشماری یزدگری (که هر سال را مشتمل بر 12 ماه 30روزه محاسبه میکردهاند) در روز 5 اسفندماه برگزار میشده، اما بعدتر با جایگزینی گاهشمار خورشیدی، این روز با 29 بهمن مقارن شده است. زردشتیان در این روز به بیابانهای اطراف شهر میرفتند و در حرکتی جمعی هرچه حشرۀ موذی میدیدند، میکشتند (به این دلیل آن را جشن برزیگران نیز میگفتهاند)؛ چون سپندارمذ ایزد پاکی و نگهبان زمین و پاسبان خانه و زن خوب بود، در آن روز مردان به زنان هدیههای ناب و پربها میدادند و این رسم تا اواخر سدۀ 5ق در اصفهان و ری و نواحی غربی ایران مرسوم بوده. به دلیل اینکه در سپندارمذگان زنان از شوهران خود طلب آمیزش میکردند و دوشیزگان همسران خود را برمیگزیدند به آن «مردگیران» نیز میگفتهاند. | ||
| خط ۱۰: | خط ۱۱: | ||
در گاهشماری زردشتیان هر روز از ماه را به نام یکی از ایزدان یا امشاسپندان میخواندند. روز اولِ هر ماه ویژۀ اهورامزدا بود و «هرمزدروز» نام داشت. روزهای هشتم، پانزدهم و بیست و سوم هم مخصوص آفریدگار بود. روزهای دوم تا هفتم به شش امشاسپند اختصاص داشت. روز نوزدهم را به یاد رفتگان، فروشی (شکل دیگری از واژۀ فروهر) مینامیدند و بر روزهای دیگر نام ایزدان آتش، آبها، خورشید، ماه، تیر (باران)، گوش (چهارپایان)، باد، آسمان، زمین و ستارگان را میگذاشتند. روزهای باقیمانده به ایزدان محبوب اختصاص داشت. مثلاً روز شانزدهم را به نام مهر/میترا و روز بیستم را به نام بهرام میخواندند. هرگاه نام روز با نام ماه برابر میشد، آن روز را جشن میگرفتند و آن جشن را به نام مشترکشان میخواندند. از جمله، بر این اساس در اسفندروز/ سپندارمذروز (روز پنجمِ) اسفند جشنی به نام اسفندگان میگرفتند. تا سدههای اولیۀ اسلامی براساس گاهشماری یزدگری (که هر سال را مشتمل بر 12 ماه 30روزه محاسبه میکردهاند) در روز 5 اسفندماه برگزار میشده، اما بعدتر با جایگزینی گاهشمار خورشیدی، این روز با 29 بهمن مقارن شده است. | در گاهشماری زردشتیان هر روز از ماه را به نام یکی از ایزدان یا امشاسپندان میخواندند. روز اولِ هر ماه ویژۀ اهورامزدا بود و «هرمزدروز» نام داشت. روزهای هشتم، پانزدهم و بیست و سوم هم مخصوص آفریدگار بود. روزهای دوم تا هفتم به شش امشاسپند اختصاص داشت. روز نوزدهم را به یاد رفتگان، فروشی (شکل دیگری از واژۀ فروهر) مینامیدند و بر روزهای دیگر نام ایزدان آتش، آبها، خورشید، ماه، تیر (باران)، گوش (چهارپایان)، باد، آسمان، زمین و ستارگان را میگذاشتند. روزهای باقیمانده به ایزدان محبوب اختصاص داشت. مثلاً روز شانزدهم را به نام مهر/میترا و روز بیستم را به نام بهرام میخواندند. هرگاه نام روز با نام ماه برابر میشد، آن روز را جشن میگرفتند و آن جشن را به نام مشترکشان میخواندند. از جمله، بر این اساس در اسفندروز/ سپندارمذروز (روز پنجمِ) اسفند جشنی به نام اسفندگان میگرفتند. تا سدههای اولیۀ اسلامی براساس گاهشماری یزدگری (که هر سال را مشتمل بر 12 ماه 30روزه محاسبه میکردهاند) در روز 5 اسفندماه برگزار میشده، اما بعدتر با جایگزینی گاهشمار خورشیدی، این روز با 29 بهمن مقارن شده است. | ||
'''واژهشناسی و تبارشناسی''' | |||
همچنان که در آغاز گفته شد، سپندارمذگان در تقارن روز اسفند با ماه اسفند برگزار میشده و این روز و ماه به نام سپندارمذ، یکی از امشاسپندان یا مینویان مقرّب درگاه اهورامزدا در دین زردشتی، است. اسپندارمذ در اوستا بهصورت سپِنتا آرمَیتی آمده است و آن را میتوان «بجااندیشِ مقدس» معنی کرد. علاوه بر خردمندی، کمالاندیشی و بردباری، مهمترین ویژگیای که در متون آیین زردشتی و خاصه اوستا برای این امشاسپند گفته شده پیوند بسیار نزدیک او با زمین و نگاهبانی زمین، کشتوکار، چراگاهها و چهارپایان است؛ و از سویی دیگر با توجه به نقش نمادین زمین به عنوان زن (به خاطر زایندگی و پرورش) و ارتباط این دو مفهوم (زن و زمین) و با در نظر داشتن اینکه سپندارمذ به عنوان دختر اهورامزدا و از گروه ایزدبانوان سهگانۀ باور زردشتی (اسپندارمذ، خرداد و امرداد) ذکر شده، نگاهبانی زنان درستکار و عفیف و شوهردوست و خیرخواه نیز از وظایف او بوده است. این دو نقش ایزدبانو، در رسوم جشن سپندارمذگان بروز عینی و مشخصی داشتهاند؛ آنچنان که در آغاز نیز گفته شد: در روز برگزاری جشن، مردم به بیابانهای اطراف شهر میرفتند و به پاکسازی زمین از حشرات موذی میپرداختند، زنان از شوهران خود درخواست آمیزش و هدیه میکردند و دوشیزگان همسران خود را برمیگزیدند. امروزه پس از چند دهه که از رونق گرفتن جشن ولنتاین میگذرد، توجه جدیدی به جشنهای باستانی ایران شده و از جمله جشن اسفندگان برای گرامیداشت زنان مورد توجه قرار گرفته است. | |||
نسخهٔ ۲۵ ژانویهٔ ۲۰۲۵، ساعت ۰۹:۵۲
سپندارمذگان (Sepandarmazgan)
(یا: اسپندارمذگان؛ اسفندگان) از جشنهای باستانی ایران در تقارن سپندارمذروز با ماه اسفند (روز 5 اسفندماه در گاهشماری یزدگردی و 29 بهمن در گاهشماری خورشیدی). تا سدههای اولیۀ اسلامی براساس گاهشماری یزدگری (که هر سال را مشتمل بر 12 ماه 30روزه محاسبه میکردهاند) در روز 5 اسفندماه برگزار میشده، اما بعدتر با جایگزینی گاهشمار خورشیدی، این روز با 29 بهمن مقارن شده است. زردشتیان در این روز به بیابانهای اطراف شهر میرفتند و در حرکتی جمعی هرچه حشرۀ موذی میدیدند، میکشتند (به این دلیل آن را جشن برزیگران نیز میگفتهاند)؛ چون سپندارمذ ایزد پاکی و نگهبان زمین و پاسبان خانه و زن خوب بود، در آن روز مردان به زنان هدیههای ناب و پربها میدادند و این رسم تا اواخر سدۀ 5ق در اصفهان و ری و نواحی غربی ایران مرسوم بوده. به دلیل اینکه در سپندارمذگان زنان از شوهران خود طلب آمیزش میکردند و دوشیزگان همسران خود را برمیگزیدند به آن «مردگیران» نیز میگفتهاند.
پیشینه و بنیان و دگرگونیها
در ارتباط با جشنهای اصلی ایران دو نکتۀ اساسی وجود دارد: 1. این جشنها همگی با گاهشماریهای ایرانی ارتباط داشته و براساس دگرگونی گاهشماریها زمان آنها بهصورت جزئی تغییریافته، یا براساس گاهشماریهای مختلف در زمانهای مختلف برگزار میشدهاند یا شمار روزهای آنها که بیشتر یکروزه بوده به چند روز افزایش یافته است؛ 2. اساس این جشنها برپایۀ باورهای دینی و ریشههای اساطیری آنها بوده است.
در گاهشماری زردشتیان هر روز از ماه را به نام یکی از ایزدان یا امشاسپندان میخواندند. روز اولِ هر ماه ویژۀ اهورامزدا بود و «هرمزدروز» نام داشت. روزهای هشتم، پانزدهم و بیست و سوم هم مخصوص آفریدگار بود. روزهای دوم تا هفتم به شش امشاسپند اختصاص داشت. روز نوزدهم را به یاد رفتگان، فروشی (شکل دیگری از واژۀ فروهر) مینامیدند و بر روزهای دیگر نام ایزدان آتش، آبها، خورشید، ماه، تیر (باران)، گوش (چهارپایان)، باد، آسمان، زمین و ستارگان را میگذاشتند. روزهای باقیمانده به ایزدان محبوب اختصاص داشت. مثلاً روز شانزدهم را به نام مهر/میترا و روز بیستم را به نام بهرام میخواندند. هرگاه نام روز با نام ماه برابر میشد، آن روز را جشن میگرفتند و آن جشن را به نام مشترکشان میخواندند. از جمله، بر این اساس در اسفندروز/ سپندارمذروز (روز پنجمِ) اسفند جشنی به نام اسفندگان میگرفتند. تا سدههای اولیۀ اسلامی براساس گاهشماری یزدگری (که هر سال را مشتمل بر 12 ماه 30روزه محاسبه میکردهاند) در روز 5 اسفندماه برگزار میشده، اما بعدتر با جایگزینی گاهشمار خورشیدی، این روز با 29 بهمن مقارن شده است.
واژهشناسی و تبارشناسی
همچنان که در آغاز گفته شد، سپندارمذگان در تقارن روز اسفند با ماه اسفند برگزار میشده و این روز و ماه به نام سپندارمذ، یکی از امشاسپندان یا مینویان مقرّب درگاه اهورامزدا در دین زردشتی، است. اسپندارمذ در اوستا بهصورت سپِنتا آرمَیتی آمده است و آن را میتوان «بجااندیشِ مقدس» معنی کرد. علاوه بر خردمندی، کمالاندیشی و بردباری، مهمترین ویژگیای که در متون آیین زردشتی و خاصه اوستا برای این امشاسپند گفته شده پیوند بسیار نزدیک او با زمین و نگاهبانی زمین، کشتوکار، چراگاهها و چهارپایان است؛ و از سویی دیگر با توجه به نقش نمادین زمین به عنوان زن (به خاطر زایندگی و پرورش) و ارتباط این دو مفهوم (زن و زمین) و با در نظر داشتن اینکه سپندارمذ به عنوان دختر اهورامزدا و از گروه ایزدبانوان سهگانۀ باور زردشتی (اسپندارمذ، خرداد و امرداد) ذکر شده، نگاهبانی زنان درستکار و عفیف و شوهردوست و خیرخواه نیز از وظایف او بوده است. این دو نقش ایزدبانو، در رسوم جشن سپندارمذگان بروز عینی و مشخصی داشتهاند؛ آنچنان که در آغاز نیز گفته شد: در روز برگزاری جشن، مردم به بیابانهای اطراف شهر میرفتند و به پاکسازی زمین از حشرات موذی میپرداختند، زنان از شوهران خود درخواست آمیزش و هدیه میکردند و دوشیزگان همسران خود را برمیگزیدند. امروزه پس از چند دهه که از رونق گرفتن جشن ولنتاین میگذرد، توجه جدیدی به جشنهای باستانی ایران شده و از جمله جشن اسفندگان برای گرامیداشت زنان مورد توجه قرار گرفته است.