جاحظ، عمرو بن بحر (بصره ح ۱۶۰ـ همان جا ۲۵۵ق)

جاحِظ، عَمْرو بن بَحر (بصره ح ۱۶۰ـ همان‌جا ۲۵۵ق)

عمرو بن بحر جاحظ
زادروز	بصره ح ۱۶۰ق
درگذشت	همان جا ۲۵۵ق
ملیت	عراقی
شغل و تخصص اصلی	ادیب
شغل و تخصص های دیگر	متکلم
آثار	البخلاء؛ العثمانیه؛ حنین الی الوطن
گروه مقاله	ادبیات عرب

ادیب پرآوازۀ عرب در عهد عباسیان، متکلم معتزلی و مؤسس فرقۀ جاحظیه. در بصره، نزد استادانی چون ابوعُبیده بن مُعَمَّر، اَصمَعی و ابوزید انصاری فنون ادب را فراگرفت. سپس، به محافل معتزلی را یافت نزد کسانی چون نظام معتزلی و ثمامة بن اشرس درس خواند و تأثیر گرفت. جاحظ رساله‌ای در باب امامت نوشت که مأمون را خوش آمد و او را به بغداد فراخواند و نقش مُبلّغ نیمه‌رسمی خلافت را به او سپرد. ابن زَیاّت، ابن ابی دؤاد و برخی دیگر از بزرگان عصر حامی جاحظ بودند. سرانجام به بصره بازگشت و تا آخر عمر همان‌جا ماند. دربارۀ کراهت چهرۀ او (جاحظ در عربی به‌معنی مردِ چشم برآمده است) حکایت‌های بسیار گفته‌اند. ابن ندیم در الفهرست ۱۴۰ تألیف از جاحظ ذکر کرده، امّا از همۀ تألیفات وی ۷۵ اثر تماماً یا بعضاً محفوظ مانده است. نثر او موزون، سهل و ممتنع، و با دایرۀ واژگانی غنی، از نمونه‌های برجستۀ نثر عربی است. مُصنّفات وی عرصه‌ای گسترده دارد؛ بحث در امامت علی (ع)، خوارج، حکّمیت در صفّین، و حکومت معاویه، رسالاتی دربارۀ خصائل ترکان، کاتبان، بازرگانان، زنان آوازخوان، و جز آن. جاحظ با تألیفات خود در ادبیات عرب و رشد فکری عالم اسلام تأثیر فراوان نهاده است. از مهم‌ترین آثار اوست: البخلاء؛ البیان و التبیین، در فن سخن؛ الحیوان؛ المحاسن و الاضداد؛ التبصرة بالتجاره؛ التاج فی اخلاق الملوک؛ العثمانیه؛ العشق؛ حنین الی الوطن.