زنان مودب (کتاب)

از ویکیجو | دانشنامه آزاد پارسی

زنان مودب (کتاب)

بنفشه حجازی، نویسنده‌ی کتاب «زنان مودب»

(عنوان فرعی: تاریخ شعر و ادب زنان ایران­‌زمین از آغاز تا 1320 شمسی) کتابی درباره‌­ی زندگی و آثار زنان ادیب فارسی­‌زبان، تالیف بنفشه_حجازی. بنفشه حجازی، به عنوان شاعر و پژوهشگر تاریخ زنان، پژوهش این کتاب را در ادامه­ و بطن یک مجموعه کتاب (شامل 6 عنوان و جلد، که بیشتر مجلدات آن نیز به انتشار رسیده است) به انجام رسانده که به بررسی جایگاه زنان ایران از آغاز تا انقلاب اسلامی می‌پردازد. مطالب متن اصلی کتاب، در 9 فصل مفصل و یک پیوست مختصر تدوین شده: «ادبیات شفاهی و زنان»؛ «بعد از اسلام تا حمله­‌ی  مغول (قرن 1 تا 7 قمری)»؛ «از حمله­‌ی مغول تا صفویه (قرن 7 تا 10 قمری)»؛ «عصر صفویه (قرن 10 تا میانه‌­ی قرن 12 قمری)»؛ «دوره­‌ی افشاریه و زندیه (میانه‌­ی قرن 12 تا اوائل قرن 13 قمری)»؛ «عصر قاجار تا مشروطه (قرن 13 تا ربع اول قرن 14 قمری)»؛ «از مشروطه تا پهلوی دوم»؛ «زنان شهره به شاعری»؛ «پارسی­‌گویان» و «پیوست‌ها».

کتاب در 1380 صفحه به ترتیب شامل این بخش‌­ها می­‌شود: [یک] فهرست [تفصیلی]، [صفحات مربوط به] تقدیم­نامه و تشکر و قدردانی، پیش­گفتار، روش کار و مشکلات، چند توضیح، مقدمه، متن کتاب [9 فصل و پیوستها]، تصاویر اشخاص و اسناد، فهرست منابع و نمایه­[ی اسامی اشخاص].

بنفشه حجازی در انجام این پژوهش بزرگ با مراجعه به کتا‌ب­های پژوهشی یا مرجع ادبی، خاصه منابعی که دربار‌‌‌ه­‌ی زنان بوده، و همچنین نشریات و سایت‌­های معتبر، تاریخ جامعی را درباره­‌ی ادبیات زنان فارسی­‌زبان تهیه کرده است. او ضمن پرداختن به زندگی زنانی که در حوزه‌­هایی چون شعر، داستان، ترجمه، تصنیف و ترانه، نامه­‌نگاری، آثار مذهبی و سفرنامه‌­نویسی فعالیت داشته­‌اند، در هر فصل به کلیت اوضاع عمومی ادبیات، وضعیت جایگاه و سواد زنان و ادبیات آنها نیز پرداخته است. برای هرکدام از زنان، جز ارائه‌ی زندگینامه­‌ای درخور (با توجه به منابعی که در اختیار مولف بوده یا اهمیت فرد مورد بحث)، نمونه­ یا نمونه‌هایی از آثارشان ذکر شده است. در هرفصل، اشخاص بدون توجه به قدمت زمانی، بر اساس حروف الفبا (نام خانوادگی یا شهرت) مرتب شده‌­اند. در فصل هفتم (از مشروطه تا پهلوی دوم)‌، که مفصل­‌ترین فصل کتاب است، با توجه به این که محدوده‌­ای زمانی­ مورد بررسی قرار گرفته که هم­زمان با ورود عناصر مدرنیته به ایران بوده، ضمن بررسی تحولات ادبیات این دوره، ادبیات زنان و پرداختن به پاره‌­ای از زنان شاعر و ادیب، مباحث دیگری چون نشریاتِ زنان و زنان روزنامه­‌نگار و مترجم نیز مورد توجه قرار گرفته‌­اند.

در فصل هشتم این کتاب (زنان شهره به شاعری)، به مباحثی چون زنان شاعری که تاریخ تولد و مرگشان معلوم نیست ولی نمونه‌ی شعری از آنها به جا مانده، زنان شاعری که زمان زندگی­شان معلوم است ولی نمونه‌ی شعری از آنها بر جا نمانده، زنانی که به آنها در تذکره‌­ها به عنوان شاعر اشاره شده ولی نه زمان زندگی مشخصی دارند و نه اثری از آنها به جا مانده، مطایبات و گفتگوهای شاعرانه­‌ی مشاهیر زنان پارسی­‌گو و همچنین، به بحثی در مورد شاعران مردی که زن تصور شده­‌اند پرداخته شده است.

موضوع فصل نهم کتاب، زندگی و آثار زنان پارسی­‌گوی این مناطق است: افغانستان، تاجیکستان، عثمانی، قفقاز و هندوستان.

از آنجا که برای این پژوهش، بازه‌ای زمانی بین نخستین زنان ادیب فارسی­‌گو تا زنان پیش از 1320ش در نظر گرفته شده، در یکی از بخش­‌های فصل پایانی کتاب («پیوست­ها»)، فهرستی از زنانی ارائه شده که بین سال­‌های 1301 تا 1320 متولد شده­‌اند، اما شروع فعالیت­‌های جدی ادبی‌­شان از دهه­‌ی 1320 به بعد بوده است.

از دلایل اهمیت این کتاب، علاوه بر دامنه­‌ی پژوهشی آن، اختصاص یک فصل تفصیلی به نقش و حضور زنان در ادبیات شفاهی ایران (فصل اول کتاب) و همچنین دسته­‌بندی موضوعی زنانِ ادیب بر اساس نوع فعالیت‌شان است؛مثلاً زنان شاعر یا داستان­نویس یا روزنامه­‌نگار یا مترجم و....

کتاب زنان مودب شامل دو مجلد است که در یک جلدِ قطع رقعی و به صورت مشترک توسط انتشارات «قصیده­‌سرا» و «آشیان» در سال 1396 منتشر شده است.