استرآبادی، فضل الله (استرآباد ۷۴۰ـ نخجوان ۷۹۶ق)

استَرآبادی، فَضل‌الله (استرآباد ۷۴۰ـ نخجوان ۷۹۶ق)

فضل الله استرآبادی
زادروز	استرآباد ۷۴۰ق
درگذشت	نخجوان ۷۹۶ق
ملیت	ایرانی
نام‌های دیگر	فضل الله حروفی- فضل استرآبادی
شغل و تخصص اصلی	عارف
شغل و تخصص های دیگر	شاعر
لقب	حلال‌خور عارف
آثار	جاودان نامه/جاودان کبیر
گروه مقاله	دین اسلام

(یا: فضل‌الله حروفی؛ فضل استرآبادی؛ متخلّص به نعیمی و مشهور به حلال‌خور عارف) شاعر ایرانی و بنیانگذار فرقۀ حروفیه. پدرش، ابومحمد، قاضی‌القضات استرآباد بود. فضل‌الله در جوانی با کلاه‌دوزی روزگار می‌گذراند. سپس به اصفهان و از آن‌جا به زیارت خانۀ خدا رفت و پس از آن به شهرهای خوارزم، سمیرم، مشهد و مکّه سفر کرد. سرانجام در تبریز سکونت گزید و در همان‌جا با گفتن این‌که حق بر او متجلّی و اسرار حقایق بر او آشکار شده است، فرقۀ حروفیه را پایه‌گذاری کرد (۷۷۸ق). پیروانش از او با نام‌های «مظهرالوهیت»، «قائم آل محمد»، «ختم ثانی»، «مهدی»، «مسیح» و «صاحب ولایت» یاد می‌کردند. فضل‌الله، با تأویل قرآن، خود را «من عنده علم‌الکتاب» می‌دانست. در دانش‌های معقول و منقول، رموز تصوف و حکمت و خواب‌گزاری نیز شهرت فراوان داشت و پیروانش برای او جایگاهی خداگونه قائل بودند. عمادالدین نسیمی و علی‌الاعلی از شاگردان و خلفای او بودند. فضل‌الله پس از آن‌که امیرتیمور را به آیین خود دعوت کرد و او نپذیرفت، مدتی در شروان زندانی شد و سرانجام به فرمان تیمور و به دست پسرش، میران‌شاه، و به فتوای علمای آن روزگار به‌قتل رسید. از آثارش: جاودان‌نامه/جاودان کبیر، به نثر فارسی و بخش‌هایی به عربی یا لهجۀ استرآبادی که تفسیری نو از قرآن است؛ نوم‌نامه به فارسی آمیخته با گویش استرآبادی که در آن خواب‌های خود را با بیان تاریخ و محلّ دیدن رؤیا آورده است؛ انفس و آفاق به فارسی؛ عرف‌نامه؛ محبت‌نامه؛ مثنوی عرش‌نامه و دیوان شعر.