هارتلی، دیوید (۱۷۰۵ـ۱۷۵۷)

از ویکیجو | دانشنامه آزاد پارسی

هارْتْلی، دِیْوید (۱۷۰۵ـ۱۷۵۷)(Hartley, David)

هارْتْلي، دِيْويد

فیلسوف و پزشک انگلیسی. در آرملی[۱] (اکنون بخشی از لیدز) یورکشر[۲]، متولد شد و در جیزس کالج[۳]، دانشگاه کیمبریج، درس خواند. در آغاز برای کار و خدمت در کلیسا تحصیل کرد اما، از آن‌جا که با نکته‌هایی از اصول عقاید کلیسای انگلستان موافق نبود، تحصیل در رشتۀ پزشکی را پیش گرفت. در نیوآرک[۴]، بری سنت ادموندز[۵]، لندن، و باث[۶] طبابت کرد و در شهر اخیر درگذشت. کتاب مهم هارتلی، ملاحظاتی دربارۀ انسان، کالبدش، وظیفه‌اش و انتظاراتش[۷] (۲ جلد، ۱۷۴۹)، نخستین کوششی برای تبیین همۀ پدیده‌های ذهن براساس نظریۀ تداعی معانی به‌شمار می‌رود. اگرچه متفکرانی پیش از او، ازجمله جان لاک[۸] و دیوید هیوم[۹]، برای توصیف بسیاری از محتویات و فرآیندهای تکامل‌یافته‌تر ذهنی از «اصل تداعی[۱۰]» استفاده کرده بودند، هارتلی عقاید آنان را به مرحلۀ تازه‌ای از جامعیت رساند. او، همانند آنان، ذهن را، پیش از تجربۀ حسی، یک «لوح ساده[۱۱]»، لوحی سفید، می‌انگاشت اما قوانین رشد ذهنی از طریق تداعی‌های همجوار[۱۲] را چندان بسط داد که نه فقط پدیده‌هایی چون حافظه بلکه تخیل و عقل و عواطف را نیز دربر می‌گرفت. هارتلی استدلال می‌کرد که عواطف رشدیافته یا بالغ، محصول احساس‌های ابتدایی و ساده‌ای هستند که بر بنیاد قانون کلی مجاورت[۱۳] به هم‌می‌پیوندند، همبستگی‌های تازه‌ای می‌یابند و عواطف پیچیده را به بار می‌آورند. یکی دیگر از نظریه‌های عمدۀ هارتلی به ماهیت فیزیکی احساس مربوط می‌شد؛ این نظریه از کتاب نورشناسی[۱۴] (۱۷۰۴) سِر آیزاک نیوتون[۱۵] سرچشمه گرفت. بنابر استدلال هارتلی، هر احساسی از جهان بیرونی نوعی حرکت ارتعاشی در عصبِ تحریک‌شده ایجاد می‌کند و ارتعاش‌های متناظری در مادۀ مغزی پدید می‌آورد. او معتقد بود که محرک‌های ارسال‌شده از مغز به ماهیچه‌ها بر همین منوال عمل می‌کنند.

 


  1. Armley
  2. Yorkshire
  3. Jesus College
  4. Newark
  5. Bury St. Edmunds
  6. Bath
  7. Observations on Man, His Frame, His Duty, and His Expectations
  8. John Locke
  9. David Hume
  10. principle of association
  11. tabula rasa
  12. contiguous associations
  13. contiguity
  14. Opticks
  15. Sir Isaac Newton