کوه زایی
کوه‌زایی (orogenesis)
معنای اصلی و تحت‌اللفظی آن کوه‌سازی[۱] است، اما امروزه این واژه بیشتر برای اشاره به زمین‌ساخت کوه‌سازی[۲]، در مقابل کوه‌سازی براثر فرسایش[۳]، به‌کار می‌رود. کوه‌زایی براثر حرکات صفحات صلب[۴] سازندۀ پوستۀ[۵] زمین و بخش بالایی گوشته[۶] (← زمین‌ساخت صفحه‌ای) صورت می‌گیرد. وقتی دو صفحه در حاشیۀ مخرب سنگ‌ها با یکدیگر برخورد کنند، چین می‌خورند و بالا می‌آیند. در نتیجه، رشته‌کوه‌هایی مانند هیمالیا[۷] شکل می‌گیرد. فرآیندهای همراه با کوه‌زایی عبارت‌اند از گسلیدن[۸] و روراندگی[۹] (← گسل)، چین‌خوردگی[۱۰]، دگرگونی و ژرفاگرایی (← سنگ_نفوذی). بسیاری از عوارض توپوگرافی کوه‌ها، مانند چالگاه‌ها و دره‌های Uشکل، نتیجۀ فرآیندهای غیرکوه‌زایی مانند هوازدگی، فرسایش، و یخچالش‌اند. پدیدۀ هم‌ایستایی یا بالاآمدن به‌علت شناوریِ پوستۀ زمین نیز ممکن است بر ریخت‌نگاری[۱۱] کوه‌ها اثر بگذارد.