اسپندارمذ

اِسپَنْدارمَذ
(یا: اسفند؛ در اوستا: سپنت آرمئیتی؛ در پهلوی: سپندارمت؛ از دو جزء سپند، به‌معنای مقدس و صورت مصغر آرمئیتی به‌معنای پاکی) از امشاسپندان آیین زردشتی، نماد بردباری و سازش اهورامزدا، نام پنجمین روز از هر ماه شمسی و نیز نام ماه آخر سال. در اوستا و دیگر متن‌های زردشتی، گاه مترادف زمین است. زردشت از او می‌خواهد که فقط فرمانروایان خوب را به سلطنت بردارد و چنان کند که مردمان زندگی به پاکی گذرانند و چهارپایان، که مایۀ زندگی‌اند، نیک پرورده شوند. آبادکنندگان زمین، به کشت و ورز، و پاس‌دارندگان چراگاهان خشنودی اسپندارمذ را فراچنگ می‌آورند. اسپندارمذ، به استناد اوستا، یسنای ۳۸، با زن هم‌سان است. بر این وجه، زردشتیان روز پنجم اسفند ماه را به‌سبب تقارن نام ماه و نام روز، به نام زنان جشن می‌گیرند. در این جشن، که با نام‌های اسپنداد جشن، اسپندار جشن و مشهورتر از همه، اسفندگان شناخته است، زردشتیان به بیابان‌های اطراف شهر می‌رفتند و در حرکتی جمعی هرچه حشرۀ موذی می‌دیدند، می‌کشتند. مردان، زنان را به هدیه‌ای می‌نواختند و به تصریح بیرونی، زنان از شوهران خود طلب آمیزش می‌کردند. بدین‌جهت است که زردشتیان شهرهای پهله‌نشینی چون اصفهان، بر این روز، مردگیران نام نهادند.