رودخانه

از ویکیجو | دانشنامه آزاد پارسی
نسخهٔ تاریخ ‏۲۴ ژوئیهٔ ۲۰۱۹، ساعت ۰۵:۲۳ توسط Mohammadi1 (بحث | مشارکت‌ها)
(تفاوت) → نسخهٔ قدیمی‌تر | نمایش نسخهٔ فعلی (تفاوت) | نسخهٔ جدیدتر ← (تفاوت)

رودخانه‌
فقط ۰.۰۰۰۱ درصد تمامی آب کرۀ زمین در رودخانه‌ها جاری است. در واقع، در هر زمان معیّن مقدار آب موجود در جوّ ده برابر آبی است که در تمامی رودخانه‌های جهان یافت می‌شود. اما، این حقایق صریح، اهمیت رودخانه‌ها را از نظر چرخۀ آب جهان، و اهمیت آن‌ها برای موجودات زندۀ خشکی، ازجمله آدمی، غلط جلوه می‌دهد. رودخانه‌ها بخش بزرگی از سطح خشکی کرۀ زمین را زه‌کشی می‌کنند و توان بازدهی و ظرفیت آبی بسیار بالایی دارند (هر سال بیش از ۴۰هزار کیلومتر مکعب آب در دریا تخلیه می‌کنند). رودخانه‌ها از این حیث که جریان آبی قدرتمند و یک طرفه، و سراشیب بر آن حاکم است، زیستگاه‌هایی نامتعارفند. این جریان مواد را می‌ساید، منتقل می‌کند و سرانجام رسوب می‌دهد (رودخانه‌های جهان هر سال ۱۵ تا ۲۰میلیارد تن رسوب و نهشت به دریا حمل می‌کنند). تلاطم و برکشند (مَد) نیز مستقیم و غیرمستقیم بر حیات اکثر موجودات زندۀ رودخانه تأثیر می‌گذارد. زیستگاه‌های آب شیرین نسبت به دریا مکان‌های انعطاف‌ناپذیرتری به‌شمار می‌روند. این زیستگاه‌ها عمدتاً به‌علت ابعاد نسبتاً کوچکشان دستخوش نوسان‌های دمایی دامنه‌دارند، زیستگاه‌هایشان غالباً از لحاظ فیزیکی از یکدیگر مجزایند و ممکن است خشک شوند یا یخ بزنند. موجودات زنده‌ای هم که در آن‌جا زندگی می‌کنند باید بتوانند از عهدۀ حفظ و نگهداری موازنۀ نمک در بدن خود برآیند. متخصصان اکولوژی، برای درک کامل اکولوژی رودخانه باید حوزۀ آبریز آن را مطالعه کنند. از این حوزه است که رودخانه آب، مواد شیمیایی، و مواد مغذی خود را به‌دست می‌آورد. مثلاً، در رودخانه‌های کوچک جاری در جنگل‌های نواحی معتدل، گیاهان فتوسنتزی اندکی می‌توانند در سایۀ درختانی رشد کنند که در مسیر رودخانه روییده‌اند. بنابراین، چنین گیاهانی به برگ‌های خشکیده‌ای وابسته‌اند که از درختان یادشده فرو می‌افتند تا مواد مغذی این سیستم را تأمین کنند. این درختان از این حیث نیز مهم‌اند که مقدار آب ورودی به رودخانه را کاهش می‌دهند و علت افزایش آشکار سیلاب پس از جنگل‌تراشی نیز همین امر است. اجتماعات زیستی پایاب، به‌علت جریان آب و مواد مغذی به رویدادهایی که در جریان بالادست پیش می‌آیند، بسیار وابسته‌اند، این امر این نگرش را تقویت می‌کند که حوزۀ آب‌ریز کلید فهم اکولوژی رودخانه است.

رودخانه های مهم ایران
نام طول(km) سرچشمه مصب موقعیت
آبِ سیروان (شیروان) 100 جنوب غربی سنندج رود دجله كردستان
آجی‌چای)تلخه‌رود( 268 كوه‌های سبلان دریاچه ارومیه آذربایجان شرقی
آق‌چای 137 كوه‌های مرزی ایران و تركیه رود قتورچای آذربایجان غربی
اترك 535 كوه‌های هزارمسجد در قوچان دریای خزر خراسان شمالی و گلستان
ارس 910 كوه‌های تركیه دریای خزر مرز شمال غربی ایران
بابل 83 جنوب بابل دریای خزر مازندران
بمپور 275 كوه تنكان هامون جزموریان سیستان و بلوچستان
تجن 140 شرق جنوبی ساری دریای خزر مازندران
جاجرود 140 شمال شرقی تهران دریاچه نمك قم تهران
جراحی 438 ارتفاعات غرب شمالی یاسوج خلیج فارس خوزستان و كهگیلویه و بویراحمد
چالوس 72 كوه‌های تخت سلیمان و كندوان دریای خزر مازندران
دالكی 170 كوه‌های غربی شیراز خلیج فارس فارس و بوشهر
دِز 515 سربند اراك رود كارون لرستان و خوزستان
زاینده‌رود 405 جنوب غربی داران باتلاق گاوخونی اصفهان
زرینه‌رود 302 كوه‌های شمال غربی سنندج دریاچه ارومیه كردستان و آذربایجان غربی
سفیدرود 765 شمال غربی سنندج دریای خزر شمال ایران
سیمینه‌رود 173 ارتفاعات جنوب مهاباد دریاچه ارومیه آذربایجان غربی
شاهرود 205 كوه‌های طالقان سفیدرود تهران، قزوین، گیلان
قتورچای 200 جنوب غربی خوی)در خاک ترکیه( ارس آذربایجان غربی
قره‌چای 540 ارتفاعات شازند در اراك دریاچه نمك قم همدان، مركزی، قم
قره‌سو 255 ارتفاعات شرق اردبیل ارس آذربایجان شرقی و اردبیل
قمرود 288 كوه‌های غرب خوانسار دریاچه نمك قم مركز ایران
كارون 890 غرب شمالی شهرکرد خلیج فارس جنوب غربی ایران
كر 280 كوه‌های جنوب شرقی اقلید دریاچه بختگان فارس
كرج 245 شمال شرقی كرج دریاچه نمك قم تهران و قم
كرخه 755 جنوب شرقی كرمانشاه هورالعظیم غرب ایران
كشف‌رود 300 جنوب غربی قوچان هریرود خراسان رضوی
كُل 360 ارتفاعات شمال داراب تنگه هرمز فارس و هرمزگان
گرگان 253 ارتفاعات شرق شمالی گنبد كاووس دریای خزر گلستان
مُند 685 ارتفاعات غرب شمالی شیراز خلیج فارس فارس و بوشهر
میناب 158 ارتفاعات جنوب كهنوج تنگه هرمز كرمان و هرمزگان
نازلوچای 95 ارتفاعات غرب ارومیه دریاچه ارومیه آذربایجان غربی
هراز 185 ارتفاعات جنوب غربی نوشهر و ارتفاعات جنوب غربی آمل دریاچه خزر مازندران
هلیل‌رود 387 ارتفاعات شمال غربی جیرفت هامون جزموریان كرمان
  رودخانه‌های مهم جهان (از نظر طول)
ردیف نام طول تقریبی (كیلومتر) سرچشمه مصب عنوان لاتین
1 آكا 1500 مركز روسیه رود ولگا Oka
2 آمازون 6516 دریاچه گلاسیه‌نده ـ پرو اقیانوس اطلس Amazon
3 آمودریا 2540 فلات پامیر در افغانستان دریاچه اورال Amu-Darya
4 آمور 4400 كوه‌های شینگان (شمال چین) دریاچه اُختسك Amur
5 اِبرو 935 كوه‌های كانتابریایی (اسپانیا) دریای مدیترانه Ebro
6 اُرانژ 2100 كوه‌های مالوتی (لسوتو) اقیانوس اطلس Orange
7 الب 1166 شمال جمهوری چك دریای شمال Elbe
8 اوب (اُب) 3380 كوه‌های آلتای (روسیه) اقیانوس شمالگان Ob
9 اودر (اودرا) 885 شمال شرقی جمهوری چك دریای بالتیك Oder(odra)
10 اورال 2428 جنوب كوه‌های اورال دریای خزر Ural
11 اورینوكو 2400 جنوب ونزوئلا اقیانوس اطلس Orinoco
12 ایرتیش 4248 غرب كوه‌های آلتای (چین) رود اوب Irtysh
13 براهماپوترا 2900 كوه‌های هیمالیا (جنوب تبت) خلیج بنگال Brahmaputra
14 پاراگوئه 2300 جنوب برزیل رود پارانا Paraguay
15 پو 668 كوه‌های آلپ دریای آدریاتیك Po
16 پیلكومایو 1280 كوه‌های آند (غرب بولیوی) رود پاراگوئه Pilcomāyo
17 تمز (تیمز) 338 تپه‌های كاتسولد دریای شمال Thames
18 دارلینگ 2736 كوه‌های شرق استرالیا رود ماری Darling
19 دانوب 2858 كوه‌های جنگل سیاه (آلمان) دریای سیاه Danube
20 دجله 1900 كوه‌های توروس (تركیه) خلیج فارس ـــ
21 دنیپر 2250 ناحیه اسمولنسك (روسیه) دریای سیاه Dnieper
22 دون 1870 جنوب شرقی تولا (روسیه) دریای آزوف Don
23 راین 1320 جنوب شرقی سوئیس دریای شمال Rhine
24 رود زرد (هوانگ‌هه) 5464 استان چینگ‌های (چین) دریای زرد Hwang Hi
25 رون 810 جنوب سوئیس خلیج لیون Rhone
26 ریو دو لا پلاتا 275 كوه‌های آند (غرب امریكای جنوبی) اقیانوس اطلس Rio de la Plata
27 زامبزی 2650 شمال غربی زامبیا اقیانوس هند Zambezi
28 زاینده‌رود 405 جنوب غربی داران باتلاق گاوخونی ـــ
29 سائوفرانسیسكو 3200 كوه‌های شرق برزیل اقیانوس اطلس Sāofrancisco
30 سالادو 1770 كوه‌های آند (شمال آرژانتین) رود پارانا Salado
31 سالوین 2800 شرق تبت دریای آندامان Salween
32 سفیدرود 765 شمال غربی سنندج دریای خزر ـــ
33 سِن 774 كوه‌های مركزی فرانسه دریای مانش Seine
34 سنت لارنس 1200 شمال شرقی دریاچه اونتاریو خلیج سنت لارنس Saint Lawrence
35 سند (ایندوس) 3180 تبت دریای عرب Sind (Indus)
36 سیردریا 2212 فلات پامیر دریاچه آرال ـــ
37 فرات 3600 شبه‌جزیرة آناتولی (تركیه) خلیج فارس ـــ
38 كارون 890 غرب شمالی شهركرد خلیج فارس ـــ
39 كرخه 755 جنوب شرقی كرمانشاه هورالعظیم ـــ
40 كلرادو 2333 كوه‌های راكی خلیج كالیفرنیا Colorado
41 كنگو (زئیر) 4500 دریاچه تاگانیكا (افریقا) اقیانوس اطلس Congo
42 كولیما 2129 كوه‌های كولیما (روسیه) دریای سیبری شرقی (اقیانوس شمالگان) Kolyma
43 گنگ 2510 شرق كوه‌های هیمالیا خلیج بنگال Ganges
44 لِنا 4400 كوه‌های بایكال دریای لاپتف Lena
45 لوآر 1020 شمال شرقی فرانسه خلیج بیسكی Loire
46 مادیرا 3250 فلات شمالی بولیوی رود آمازون Madeira
47 مكنزی 1075 دریاچة گریت اسلیو دریای بوفورت Mackenzie
48 مكونگ 4200 فلات تبت دریای چین جنوبی Mekong
49 میسی‌سیپی 6020 شمال ایالت مینه‌سوتا (امریكا) خلیج مكزیك Mississippi
50 نیجر 4185 فلات فوتاجالون (غرب افریقا) خلیج گینه Niger
51 نیل 6695 دریاچه ویكتوریا دریای مدیترانه Nile
52 ولگا 3685 فلات والدای (روسیه) دریای خزر Volga
53 یانگ‌تسه 6300 دامنه‌های هیمالیا در تبت دریای چین شرقی Yangtze
54 ینی‌سی 4100 ناحیة تووا دریای شمالگان Yenisey
55 یوكون 3185 سرزمین یوكن و آلاسكا دریای برینگ Yukon