آزاد، ابوالکلام (مکه ۱۸۸۸ـ۱۹۵۸م)

ابوالکلام آزاد Abul-Kalam Azad
زادروز	مکه ۱۸۸۸م
درگذشت	۱۹۵۸م
ملیت	هندی
شغل و تخصص اصلی	سیاستمدار
شغل و تخصص های دیگر	ادیب، روزنامه نگار و خطیب
آثار	ترجمان‌القرآن؛ باقیات ترجمان القرآن؛ اسلام و مسیحیت؛ خدا در قرآن
گروه مقاله	دین اسلام
خویشاوندان سرشناس	تاریخ جهان
جوایز و افتخارات	دکتری افتخاری در زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه تهران

ابوالکلام آزاد

آزاد، ابوالکلام‌ (مکه ۱۸۸۸ـ۱۹۵۸م) Azad, Abul-Kalam

(نام کامل: مولانا ابوالکلام محی‌الدین احمد آزاد) ادیب، روزنامه‌نگار، خطیب و سیاستمدار مسلمان‌ هندی. نزد پدر‌ و سپس‌ گروهی‌ از معلمان‌ برگزیدۀ‌ رشته‌های‌ مختلف، در هند تحصیل کرد و آن‌گاه‌ خود برای‌ آشنایی‌ با فرهنگ‌ نوین‌ به‌ مطالعه‌ در علوم‌ جدید روی‌ آورد. وی سرودن‌ شعر، نوشتن‌ مقالات‌ ادبی‌ را در ۱۱سالگی، سخنرانی را در ۱۲سالگی، انتشار مجلۀ ماهانۀ خود را در ۱۶سالگی، و فعالیت سیاسی‌اش را در ۱۷سالگی شروع کرد. در ۲۰سالگی، برای دستیابی به جنبه‌های گسترده‌تر آگاهی و فرهنگ راه سفر درپیش گرفت. در همین سال‌ها، او تخلّص «آزاد» را برگزید. پس‌ از بازگشت‌ به‌ هند، به تأثیر از افکار سید جمال‌الدین‌ اسدآبادی و هم‌مکتبان او و با تجارب و اندیشه‌های نویافته در طی مسافرت‌هایش برای دستیابی به آرمان‌های سیاسی، دینی، و اجتماعی خویش به تفکر و برنامه‌ریزی پرداخت. ازجمله هفته‌نامۀ‌ اَلْهِلال را به سبک عُروةُ‌اْلوُثقی در کلکته منتشر کرد (۱۳۳۰ق) و نیز سرسختانه‌ در جهت افکار عمدۀ‌ سیاسی‌ دینی‌ آن‌ روز جهان‌ اسلام، از آن شمار‌ مسئلۀ خلافت، اتحاد اسلامی، احیای اسلام و تجدد فکر دینی کوشش کرد. در ۱۳۳۸ق در کمیتۀ‌ «خلافت»‌ با هدف ایجاد همیاری بین مسلمانان و هندوان، در نبرد برای استقلال هند و در سال‌های بعد، با پذیرش ریاست مجامع جلسات اجتماعی‌ و سیاسی‌ و نیز ریاست‌ کنگرۀ‌ ملی‌ هند (۱۳۴۲ق/۱۹۲۳) به‌ فعالیت‌های‌ سیاسی‌ خود گسترش‌ و عمق بیشتر‌ داد. آزاد از همراهان مشهور گاندی‌ در مبارزه برای استقلال‌ هند بود و پس‌ از تشکیل‌ دولت‌ موقت،‌ با اصرار گاندی و نهرو، مسئولیت وزارت آموزش و پرورش را پذیرفت و در سال‌های‌ بعد سمت‌های‌ عالی‌ دیگری‌ را نیز برعهده‌ گرفت‌. او از مخالفان‌ طرح‌ ایجاد کشور پاکستان بود. آزاد محققی‌ متبحر، مؤلفی‌ پُرکار، روزنامه‌نگاری‌ موفق‌، سخنرانی‌ نافذ‌الکلام، مؤسس‌ فرهنگستان‌ها، کمیسیون‌های آموزشی و انستیتو تکنولوژی، شوراها، مدارس و جز آن بود. آرامگاه آزاد در دهلی کهنه واقع است و دولت هند هر سال در سالگرد وفات او مراسمی برپا می‌کند‌.

از آثارش: ترجمان‌القرآن، به اردو در ۲ جلد؛ باقیات ترجمان‌القرآن؛ اسلام و مسیحیت؛ خدا در قرآن را می‌توان نام برد. بیشتر آثار آزاد به اردو، عربی و انگلیسی است، اما فارسی را نیز نیک می‌دانست. در سفرش به تهران برای دیدار با دکتر مصدق، دانشگاه تهران به او دکتری افتخاری در زبان و ادبیات فارسی اعطا کرد. پیش‌نویسِ نامۀ فارسی نهرو به قوام‌السلطنه، پس از استقلال هند، به قلم اوست. این نامه در موزۀ نهرو باقی است.
 

---