ابن هیثم، حسن (ح ۳۵۴ـ۴۳۰ق)

From ویکیجو | دانشنامه آزاد پارسی

ابن هِیثَم، حسن (ح ۳۵۴ـ۴۳۰ق)

حسن بن هیثم
به لاتینی: الهازن = الحسن
زادروز بصره ح ۳۵۴ق
درگذشت ۴۳۰ق
ملیت عراقی
شغل و تخصص اصلی فیزیک دان (نورشناس)
شغل و تخصص های دیگر منجم، ریاضی دان و پزشک
آثار کتاب المناظر (نورشناسی)
گروه مقاله فیزیک و مکانیک
ابن هِيثَم، حسن

(به لاتینی: الهازن = الحسن) دانشمند مسلمان، برجسته‌ترین فیزیک‌دان دورۀ اسلامی. منجم، ریاضی‌دان، پزشک و از پژوهشگران برجسته، زادۀ بصره. در جوانی به مصر رفت. نویسندۀ کتاب المناظر است که به لاتینی ترجمه شد و در اروپا تأثیری عمیق برجای گذاشت. این کتاب قرن‌ها جامع‌ترین و معتبرترین رسالۀ نورشناسی[۱]۱ در شرق و غرب به‌شمار می‌رفت. در زمینۀ نورشناسی و پیشبرد این علم سهم فراوانی داشت و نگرش یونانی هرو[۲]۲ و بطلمیوس[۳]۳ را رد کرد. طبق نگرش یونانی، در عمل بینایی، پرتوهای نور از چشم خارج می‌شوند و از اجسام مورد مشاهده بازمی‌تابند. ابن هیثم این اصل را مطرح ساخت که پرتوهای نور از آتش یا خورشید سرچشمه می‌گیرند، با اجسام برخورد می‌کنند،‌ و سپس به درون چشم بازمی‌تابند. او پس از مطالعۀ عدسی‌ها و آینه‌ها به این نتیجه رسید که توانایی عدسی در متمرکزکردن نور از انحنای آن حاصل می‌شود. شکست نور[۴]۴ در عدسی و بازتاب[۵]۵ آن از آینه‌ را اندازه‌گیری، و نورشناسی هندسی۶ تشکیل تصویر در آینه‌های کروی[۶]۷ و شلجمی[۷]۸ را عرضه کرد. اتاق تاریک (تاریک‌خانه)[۸]۹ را ساخت و کوشید علت پیدایش رنگین‌کمان را توضیح دهد. همچنین، به این نکته پی‌برد که رنگین کمان در جوّ زمین تشکیل می‌شود و فاصلۀ آن را از سطح زمین حدود پانزده کیلومتر برآورد کرد. ابن هیثم کوشید تا علت لوچی را توضیح دهد و دربارۀ بزرگ‌تر دیده‌شدن اندازۀ ظاهری خورشید و ماه در نزدیکی افق توضیحاتی داد. نزدیک به ۱۰۰ اثر در زمینه‌های گوناگون علمی به او نسبت داده‌اند، اما بسیاری از آن‌ها ازبین رفته‌اند.


  1. optics
  2. Hero
  3. Ptolemy
  4. refraction
  5. reflection
  6. spherical mirror
  7. parabolic mirror
  8. camera obscura