اتابک
اَتابک
واژه‌ای ترکی مرکب از «اَتا یا آتا» به معنی پدر و «بک یا بیک» به معنی امیر. منصبی مهم در میان قبایل ترک و منصب و لقبی که پادشاهان سلجوقی به برخی از امرای خود می‌دادند که تربیت و سرپرستی شاهزادگان را به‌ویژه در امور نظامی و سیاسی برعهده داشتند. مرسوم بود که به صاحبان منصب «اتابکی» اقطاعی داده می‌شد و می‌توانستند با عایدات این اقطاع، وظیفۀ خود را به خوبی انجام دهند. پس از مرگ ملکشاه سلجوقی، اختلاف میان فرزندان و نوادگان او صاحبان این مناصب را بر آن داشت تا حوزۀ اقطاع خود را مستقل و منصب خود را موروثی کنند. بدین ترتیب، اتابکان در حوزۀ اقتدار خویش حکومت‌هایی محلی و نیمه‌مستقل به وجود آوردند که سلسله‌های اتابکان شام، اتابکان موصل، اتابکان آذربایجان، اتابکان فارس و اتابکان یزد و اتابکان سنجار از آن جمله‌اند. لقب و رسم «اتابکی» در میان ممالیک مصر، گرجستان و بعدها در دورۀ خوارزمشاهیان، مغولان و صفویان نیز رواج داشت، اما نه مانند آنچه در دورۀ سلجوقیان رایج بود. در دورۀ سلطنت ناصرالدین شاه قاجار، اتابک لقبی افتخاری بود و به میرزا تقی‌خان فراهانی لقب «اتابک اعظم» اعطا شد و میرزا علی‌اصغر خان صدراعظم نیز در اواخر سلطنت ناصرالدین شاه و اوایل سلطنت مظفرالدین شاه لقب اتابک داشت.