امامزاده عبدالله (شوشتر)
| امامزاده عبدالله (شوشتر) | |
|---|---|
| نام فارسی | امامزاده عبدالله (شوشتر) |
| کشور | ایران |
| استان | خوزستان |
| موقعیت | جنوب شهر شوشتر، میدان غدیر، در ابتدای جادۀ ورودی اهواز به شوشتر |
| کاربری | زیارتگاه |
| مشخصات معماری | بنایی مکعب‌مستطیل با گنبد رُک زینه‌ایِ دوازده رج |
| زمان ساخت | نیمۀ اول سدۀ 6ق |
بنایِ آرامگاهیِ تاریخی در خوزستان، جنوب شهر شوشتر، میدان غدیر، در ابتدای جادۀ ورودی اهواز به شوشتر. امامزاده بر فراز تپه‌ای واقع، و مشرف به شهر و پل‌لشکر و باغ‌های اطراف است. پیرامون بقعه را گورستانی کهن فراگرفته است. اگرچه بنای ابتدایی امامزاده را نیمۀ اول سدۀ 6ق و مدفونش را از اعقاب امام سجاد دانسته‌اند، اما به دلایل باستان‌شناسی محتمل است که اصل و ابتدای بنا از معابد زردتشتی دورۀ اشکانی یا ساسانی بوده، یا که امامزاده بر روی خرابه‌های معبدی بنا شده باشد. سردر سنگی ورودی به محوطۀ امامزاده از آثار شیخ محمد وکیل‌الدوله و مربوط به دورۀ صفویه است.
مدفون بنا را عبدالله بن حسین بن علی‌اصغر بن زین‌العابدین معرفی کرده‌اند که در سال ۲۴۶ق به دستور متوکل عباسی و به دست والی شوشتر به قتل رسیده است. در ایام تاسوعا و عاشورای حسینی مراسم باشکوهی در امامزاده برگزار می‌شود.
بنای امامزاده در سال 1321 به شمارۀ 364 در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.
مشخصات معماری و تزئینات
مجموعۀ بنا به صورت مکعب‌مستطیل ساخته شده است. ورودی امامزاده، که در نمای شمالی بنا قرار دارد، عبارت است از سردر بلندی که در دو سوی آن، دو مناره با تزیینات کاشی و نقش هندسی قرار گرفته است. پس از ایوان، با گذشتن از یک در چوبی، که دارای کتیبۀ «عمل غیب‌الله فی تاریخ سنة خمس و ثالثین بعد الالف» (1035ق) است، به داخل اتاقی که در برابر حرم قرار دارد، وارد می‌شویم. سقف گنبدی‌شکل آن، بر روی قاعدۀ چهارضلعی، که در بالا به هشت‌ضلعی تبدیل شده است، قرار دارد. زیر سقف با گچ‌بری و نقاشی‌های گل و بوته و اسلیمیِ مربوط به دوران قاجار زینت شده است. ضریح برنجی آن از کارهای زمان ناصرالدین‌شاه و سال ۱۲۷۰ق است. گنبد فراز حرم دوپوش است و پوش بیرونی آن به سبک رایج منطقه به صورت رُک زینه‌ای و در دوازده رج به صورت پلکانی ساخته شده که بر فراز آن، یک برجستگی شش‌ضلعی و سپس قبه‌ای به صورت سه گوی آهنین سوار بر هم قرار گرفته. پوش داخلی گنبد به شکل عرقچین است.
بنای نخستین بقعه به المستنصر، خلیفۀ عباسی، نسبت داده شده است. بعد از آن، سادات مرعشی شوشتر به مرمت آن اقدام کرده و تولیت آن را به عهده گرفته‌اند که تاکنون برعهدۀ همین خاندان بوده است. بنابر نوشتۀ دونالد ویلبر و آندره گدار، ساختمانِ شبستانِ زیر گنبد دارای کتیبه‌ای به تاریخ 669ق است. بنای کنونی، از آثار مهدیقلی‌خان، حکمران شوشتر در عهد شاه عباس صفوی، دانسته شده است که مربوط به سال 1002ق می‌شود. در جوار امامزاده، در گذشته زائرسرا و آشپزخانه‌ای بوده. همچنین، مدرسه و کتابخانه و حجره‌هایی برای طلاب و خدمه در پیرامون آن وجود داشته است. در جوار امامزاده، قبر سه شخصیت قرار دارد که عبارتند از: احمد بن مؤیدالدین، مسافر درگذشته در تاریخ ذوالقعدةالحرام من سنة تسع و تسعین و تسعمائه (999ق)؛ دیگری، حاجی میرزا فتح‌الله مرعشی، معروف و متخلص به کیمیایی، از علما و عرفا و ریاضیدانان شوشتر؛ و سوم، حاج سیدحسن منجم، از علمای شوشتر که در بسیاری از علوم (به‌ویژه ریاضیات و نجوم) تبحر داشته است.
سردرهای امامزاده دارای چند کتیبۀ تاریخی‌ست:
- دو کتیبۀ سردر ورودی به گنبدخانه؛ یکی در حاشیۀ قاب درگاه و دیگری در داخل طاق‌نمای بالای درگاه ورودی. متــن کتیبۀ حاشیۀ درگاه ورودی گنبدخانه آیة‌الکرسی می‌باشد که به خط کوفی نوشته شده و قسمت‌هایی از آن به مرور زمان ریخته و از بین رفته است. قسمت‌هایی را که بــه مرور زمان ریخته گچ‌اندود کرده‌اند. در زیر کتیبۀ اصلی تاریخ ساخت بنا به خط کوفی با گچ نوشته شده است.
- کتیبۀ نوشته شده در قوس سردر ورودی امامزاده عبدالله. متن کتیبه: «بسم الرحمن الرحیم/ هذا امر بعمارته العبد المذنب/... الی رحمته الله تعالی [لهذه] النبوه المستنصر فی ایام سیدنا و موالنا/ الام المفترض الطاعه علی کافه النام عبدالله و خلیفه و وارث نبیه و محب شریعته/ ابی جعفر المنصور المستنصر بالله امیرالمومنین.» ابوجعفر المستنصر بالله (منصور بن محمد ظاهر بأمرالله) که دورۀ حکومت وی ۶۲۳-۶۴۰ق بوده است. متن کتیبه در هفت سطر به بانی ساخت بنا اشاره می‌کند. این کتیبه تلفیقی از خط کوفی ساده و کوفی برگدار است.
- در قسمت پایینی کتیبۀ کوفی سردر ورودی امامزاده، کتیبه‌ای وجود دارد که به تاریخِ «فی تاریخ محرم سنة تسع و عشرین و ستمائه» (629ق) اشاره می‌کند. احتمال می‌رود که این تاریخ، سال ساخت بنای کنونی نیز باشد.
- سردر ورودی بقعۀ مؤیدالدین شامل دیوار سنگی است که کتیبه‌ای در یک قاب مستطیل‌شکل در آن اجرا شده است. متن کتیبه به خط کوفی و آیات 34 و 35 سورۀ انبیاء است.