اوزان و مقیاس ها
اوزان و مقیاس‌ها
شیوه‌های سنجش و اندازه‌گیری از دیرزمان در میان اقوام و ملل جهان متداول بوده و هرکدام برای تعیین وزن و حجم و طول و سطح و زمان و غیره از واحدها و مقیاس‌های مختلف استفاده می‌کردند. این واحدها یا یکاها نخست برمبنای اندام‌های بدن انسان نظیر پا، دست، وجب، انگشت و یا موادی مثل گندم و جو انجام می‌پذیرفت. در مورد زمان نیز از طول مدت چرخش زمین به دور خود (یا به اعتقاد آن زمان گردش اجرام آسمانی به دور زمین) و نیز گردش ماه و خورشید و برای اندازه‌گیری روز و ماه و سال استفاده می‌کردند. در اوایل اسلام از مقادیر و اوزان متداول در سرزمین‌های فتح‌شده، به‌ویژه ایران، استفاده می‌شد که به‌تدریج با وضع اصطلاحات جدید تثبیت شد و در کنار کاربرد عرفی آن، کاربرد دینی آن نیز تحت عنوان اوزان، مقادیر و مکاییل (جمع مِکْیال و کِیل) شرعی گسترش یافت. برخی از این مقیاس‌ها و واحدها عبارت بودند از نخود، مثقال، سیر و من برای وزن، فرسنگ، ذرع و اِصْبَع (انگشت) برای طول و جریب برای مساحت. در قرون جدید با پیشرفت علوم و نیاز به دقت و صحت در سنجش و اندازه‌گیری، واحدهای تازه‌ای ابداع شد که در میان آن‌ها به‌ویژه «سلسله یا دستگاه متری» اهمیتی بسزا یافت. دستگاه متری در سراسر جهان به‌کار می‌رود، به استثنای امریکا و انگلستان که در آن هنوز دستگاه قدیمی انگلیسی کاربرد دارد (← نگاه کنید به جدول). امروزه واحد یا یکای اصلی برای اندازه‌گیری طول را متر، برای وزن را کیلوگرم و برای زمان را ثانیه تعیین کرده‌اند و به آن SI یا سیستم بین‌المللی می‌گویند. در ایران تا قبل از مصوبۀ دی‌ماه ۱۳۱۱ش همان واحدهای قدیمی و سنتی به‌کار می‌رفت. در این سال قانونی به‌تصویب رسید که طبق آن «اوزان و مقیاس‌های رسمی مملکت ایران مطابق اصول متری و واحد آن برای طول متر، برای سطح مترمربع، برای حجم مترمکعب و برای وزن کیلوگرم است. اضعاف و اجزای مقیاس‌های مزبور مطابق اصول متری خواهد بود». نیز ← سامانۀ بین‌المللی یکاها
| یكای معادل | متر | نماد | یكا | ||
|---|---|---|---|---|---|
| 62/0 مایل | 1000 | km | كیلومتر | ||
| 08/328 فوت | 100 | hm | هكتومتر | ||
| 81/32 فوت | 10 | dam | دكامتر | ||
| 37/39 اینچ | 1 | m | متر | ||
| 94/3 اینچ | 1 | dm | دسی‌متر | ||
| 39/0 اینچ | 1 | cm | سانتی‌متر | ||
| 039/0 اینچ | 1 | m m | میلی‌متر | ||
| 000039/0 اینچ | 1 | μm | میكرومتر | ||
| مساحت | |||||
| یكای معادل | متر مربع | نماد | یكا | ||
| 3861/0 مایل مربع | 000 000 1 | km2 یا sq km | كیلومتر مربع | ||
| 47/2 آكر | 000 10 | ha | هكتار | ||
| 60/119 یارد مربع | 100 | a | آر | ||
| 155/0 اینچ مربع | 1 | cm2 یا sq km | سانتی‌متر مربع | ||
| حجم | |||||
| یكای معادل | متر مكعب | نماد | یكا | ||
| 307/1 یارد مكعب | 1 | m3 | متر مكعب | ||
| 023/61 اینچ مكعب | 1 | dm3 | دسی‌متر مكعب | ||
| 061/0 اینچ مكعب | 1 | cu cm یا cc و cm3 | سانتی‌متر مكعب | ||
| نجایش | |||||
| یكای معادل | یكای معادل | یكای معادل | متر مكعب | نماد | یكا |
| مایع | خشك | مكعبی | |||
| - | - | 31/1 یارد مكعب | 000 1 | kl | كیلولیتر |
| - | 84/2 بوشِل | 53/3 فوت مكعب | 100 | hl | هكتولیتر |
| 64/2 گالن | 14/1 پِك | 35/0 فوت مكعب | 10 | dal | دكالیتر |
| 057/1 كوآرت | 908/0 كوآرت | 02/61 اینچ مكعب | 1 | I | لیتر |
| 057/1 كوآرت | 908/0 كوآرت | 02/61 اینچ مكعب | 1 | dm3 | دسی‌متر مكعب |
| 21/0 پاینت | 18/0 پاینت | 1/6 اینچ مكعب | 1 | dl | دسی‌لیتر |
| 338/0 اونس سیال | 61/0 اینچ مكعب | 1 | cl | سانتی‌لیتر | |
| 27/0 درَم سیال | 061/0 اینچ مكعب | 1 | m l | میلی‌لیتر | |
| 00027/0 درَم سیال | 000061/0 اینچ مكعب | 1 | μl | میكرولیتر | |
| جرم و وزن | |||||
| یكای معادل | گرم | نماد | یكا | ||
| 102/1 تُن كوچك | 000 000 1 | t | تُن متری | ||
| 2046/2 پوند | 000 1 | kg | كیلوگرم | ||
| 527/3 اونس | 100 | hg | هكتوگرم | ||
| 353/0 اونس | 10 | dag | دكاگرم | ||
| 035/0 اونس | 1 | g | گرم | ||
| 543/1 گِرِین | 1 | dg | دسی‌گرم | ||
| 154/0 گِرِین | 1 | cg | سانتی‌گرم | ||
| 015/0 گِرِین | 1 | m g | میلی‌گرم | ||
| 000015/0 گِرِین | 1 | μg | میكروگرم |