بانک ملی ایران
بانک ملّی ایران
نخستین بانک ایرانی ناشر اسکناس. فکر تأسیس یک بانک ملی از اواسط سلطنت ناصرالدین شاه قاجار و در صدر مشروطیت در ایران مطرح بود، اما لایحۀ تأسیس آن در ۱۳۰۶ش به تصویب مجلس شورای ملی رسید و بانک زیر نظر کارشناسان آلمانی آغاز به کار کرد. از سال ۱۳۱۱ش، به چاپ و انتشار اسکناس، که پیش از آن بانک شاهنشاهی امتیاز آن را داشت، پرداخت. یک سال بعد، ادارۀ بانک به ایرانیان واگذار شد و بانک فلاحتی (بانک کشاورزی کنونی) که جزئی از تشکیلات آن به‌شمار می‌آمد، استقلال یافت. در ۱۳۱۵ش، ساختمان جدید بانک ملی (شعبۀ مرکزی کنونی) در خیابان فردوسی در محل دو عمارت تاریخی باغ ایلخانی و باغ سردار اسعد بختیاری بنا شد. یک سال بعد، بانک دارای بهداری و باشگاه بود و در ۱۳۱۸ش، مؤسسۀ رهنی دولتی که از سال ۱۳۱۰ش زیر نظر آن فعالیت داشت، با نام بانک کارگشایی استقلال یافت. در ۱۳۱۹ش، چاپخانۀ بانک ملی افتتاح شد. وظایف اساسی بانک ملی ایران، اجرای عملیات بانکی خزانۀ دولت و نگهداری حساب‌های وزارتخانه‌ها و مؤسسات دولتی، نشر اسکناس و افتتاح حساب‌های سپردۀ ثابت و جاری و انجام عملیات تجارتی بود. بانک ملی در اجرای طرح‌های اقتصادی و صنعتی شرکت داشت که مهم‌ترین آن‌ها مشارکت در تأسیس راه‌آهن سراسری ایران بود. از دهۀ ۱۳۲۰ش، به سرمایه‌گذاری عمومی و خصوصی در زمینه‌های گوناگون پرداخت و در ۱۳۲۷ش، اولین نمایندگی‌های خارجی آن در لندن و نیویورک دایر شد. با افزایش بانک‌های خصوصی از دهۀ ۱۳۳۰ش، نظارت بر آن‌ها نیز بر عهدۀ بانک ملی قرار گرفت. در اواخر دهۀ ۱۳۳۰ش، گسترش و پیچیدگی نظام پولی و بانکی کشور، و دوگانگی عملکرد بانک ملی به‌عنوان خزانه‌داری دولت به‌همراه اجرای عملیات بانکی تجارتی، موجب تصویب قانون پولی و بانکی کشور و انشعاب بانک مرکزی ایران از بانک ملی شد. مهم‌ترین بخش بانک ملی ایران، صندوق پس‌انداز ملی بوده است که از ابتدای تأسیس در ۱۳۱۸ش، با تشویق مردم به پس‌انداز، نقش مؤثری در توسعۀ اقتصادی کشور ایفا کرده است. در محوطۀ عقبی ساختمان مرکزی بانک ملی ایران در خیابان فردوسی، یک پارک بزرگ سرسبز با باغچه‌های زیبا و نیمکت‌هایی برای استراحت و چندین ساختمان وجود دارد، از جمله عمارت تاریخی سردار اسعد بختیاری که نخست باشگاه بانک و سپس کتابخانۀ بانک بوده است و امروز موزۀ بانک در آن‌جا دایر شده است، باشگاه کارمندان بانک، ادارۀ رفاه کارمندان، بیمارستان بانک، دانشکدۀ پرستاری بانک، ساختمان منبع آب (برجی استوانه‌ای‌شکل و کاشی‌کاری‌شده) و ساختمان شمارۀ یازده بانک با سردر گچبری شدۀ زیبا، که احتمالاً همه یا بیشتر آن‌ها به دورۀ رضاشاه تعلق دارند.