بویویی، یانوش (۱۸۰۲ـ۱۸۶۰)

از ویکیجو | دانشنامه آزاد پارسی

بویویی، یانوش (۱۸۰۲ـ۱۸۶۰)(Bolyai, Janos)

بويويي، يانوش

ریاضی‌دان مجار، و یکی از بنیان‌گذاران هندسۀ نااقلیدسی[۱]. پسر وُلفگانگ (فورکوش) بویویی[۲] و یکی از نخستین کسانی بود که دریافتند هندسۀ اقلیدسی[۳] فقط یکی از هندسه‌های ممکن است و هندسه‌های دیگری نیز قابل تصورند. او در ۱۸۲۳، در مقاله‌ای، به توصیف هندسه‌ای پرداخت که در آن از نقطه‌ای چون p می‌توان خط‌های متعددی گذراند که خط مفروض L را قطع نکنند. بویویی در کلوژـ وار[۴] در مجارستان، کلوژـ ناپوکا[۵]ی فعلی در رومانی، زاده شد و ریاضیات را نزد پدرش آموخت. در ۱۸۱۷، وارد کالج سلطنتی مهندسان[۶] وین[۷] شد و پس از فراغت از تحصیل به ارتش پیوست. در ۱۸۳۳، از ارتش بازنشسته شد. در حدود ۱۸۲۰، بویویی متقاعد شده بود که اثبات اصل موضوع[۸] توازی اقلیدس غیرممکن است و به‌جای آن درصدد تأسیس هندسه‌ای برآمد که به این اصل بستگی نداشته باشد. او فرمولی به‌دست آورد که زاویۀ توازی[۹] دو خط را به عبارتی مربوط می‌ساخت که معرف خط بود. در نظریۀ جدید او، فضای اقلیدسی[۱۰] فقط حالت حدیِ[۱۱] فضای جدید بود. یانوش فرمول خود را برای آن چیزی که به ثابت فضا[۱۲] معروف شد، عرضه کرد. او هندسۀ جدید خود را طی مقاله‌ای در ۱۸۲۳، «علم مطلقاً واقعی فضا» نامید. پدرش، وُلفگانگ، این مقاله را برای کارل گاؤ‌س[۱۳]، ریاضی‌دان آلمانی، فرستاد. گاؤس پاسخ داد که خود بیش از ۲۵ سال به همین ترتیب می‌اندیشیده‌ است. مقالۀ یانوش در این‌باره به‌صورت پیوستی بر اثر پدرش، با عنوان تنتامن[۱۴](← بویویی، ولفگانگ) چاپ شد (۱۸۳۲ـ۱۸۳۳). چاپ این نوشته چندان جلب‌نظر نکرد و او بعداً دریافت که نیکلای لُباچفسکی[۱۵]، در ۱۸۲۹، شرحی دربارۀ هندسه‌ای بسیار مشابه چاپ کرده بود که آن نیز مورد اعتنا واقع نشده است.


  1. non-Euclidean geometry
  2. Wolfgang (Farkas) Bolyai
  3. Euclidean geometry
  4. Kolosvár
  5. Cluj-Napoca
  6. Royal College of Engineers
  7. Vienna
  8. postulate
  9. angle of parallelism
  10. Euclidean space
  11. limiting case
  12. space constant
  13. Karl Gauss
  14. Tentamen
  15. Nikolay Lobachevsky