تومانیانس، تجارت خانه
تومانیانس، تجارت‌خانه
تجارت‌خانه دو برادر ارمنی به نام‌های اَلکساندر و هاراتون تومانیانس که از حدود ۱۲۷۰ تا ۱۳۰۰ش از بنگاه‌های بازرگانی معتبر ایران بود. این تجارت‌خانه نخست در تبریز پا گرفت و رفته‌رفته در بیشتر شهرهای کشور کاروان‌سرا و انبارهای بزرگ دایر کرد. اغلب صادرات ایران به روسیه و واردات از آن کشور را این تجارت‌خانه انجام می‌داد و صرافی و بانکداری و تجارت تریاک نیز از دیگر فعالیت‌های آن‌ها بوده است. پس از آن‌که کار تجارت‌خانه رونق گرفت، دفتر اصلی آن به تهران انتقال یافت و گذشته از تأسیساتی که در رشت، انزلی، قزوین، تبریز، مشهد و سبزوار داشت، شعبه‌هایی نیز در مسکو، باکو، اودسا، تفلیس، و لندن دایر کرد. آوازۀ خانوادۀ تومانیانس چندان بود که پادشاهان قاجار در سفرهایی که به اروپا می‌رفتند غالباً در شهرهای مقصد، مهمان این خانواده بودند. در ۱۲۸۰ش که دولت ایران می‌خواست ۱۰۰هزار منات طلا از دولت روسیه وام بگیرد تجارت‌خانه تومانیانس اعلام کرد که آمادگی دارد تا این وام را به دولت بپردازد. با وقوع انقلاب بلشویکی در روسیه، ۵میلیون تومان از دارایی تجارت‌خانه تومانیانس، در این کشور مصادره شد و در همان هنگام بانک شاهی نیز طلب خود را از تجارت‌خانه مطالبه کرد درنتیجه تجارت‌خانۀ تومانیانس، با این‌که سرمایه‌اش بیش از بدهی‌های آن بود ورشکست شد و اَلکساندر تومانیانس به فرانسه کوچید و تا ۱۳۱۶ش که درگذشت، کارمند یکی از تجارت‌خانه‌‌های پاریس بود. سرانجام پرونده ورشکستگی تجارت‌خانۀ تومانیانس در دادگاه مطرح شد و در سال‌های ۱۳۴۸ و ۱۳۴۹ش دادگاه رأی داد که املاک و دارایی‌های خانوادۀ تومانیانس به آن‌ها بازگردانده شود.