حزب اعتدالی

از ویکیجو | دانشنامه آزاد پارسی
نسخهٔ تاریخ ‏۲۴ ژوئیهٔ ۲۰۱۹، ساعت ۰۵:۲۳ توسط DaneshGostar (بحث | مشارکت‌ها) (جایگزینی متن - '\\1' به '<!--1')
(تفاوت) → نسخهٔ قدیمی‌تر | نمایش نسخهٔ فعلی (تفاوت) | نسخهٔ جدیدتر ← (تفاوت)

حزب اعتدالی‌

از نخستین‌ احزاب‌ سیاسی‌ ایران‌ پس‌ از انقلاب‌ مشروطیت‌. هم‌زمان‌ با تشکیل‌ مجلس‌ دوم‌، حزب‌ یا فرقۀ‌ اعتدالیون‌ عامیون،‌ که‌ به ‌اختصار «اعتدالی»‌ خوانده‌ می‌شد، تشکیل شد. بنیادگذاران‌ و اعضای‌ شاخص‌ این‌ حزب‌ عبارت‌ بودند از سیدمحمدصادق طباطبایی‌، حاج‌ میرزا علی‌محمد دولت‌آبادی‌، میرزا علی‌اکبرخان‌ دهخدا، شکرالله‌خان قوام‌الدولۀ شیرازی‌. دو روحانی‌ بزرگ‌ مشروطه‌خواه‌، سیدمحمد طباطبایی‌ و سیدعبدالله‌ بهبهانی‌، و رجالی‌ چون‌ ناصرالملک‌، سپهدار اعظم‌ تنکابنی‌، مرتضی‌‌قلی‌خان‌ بختیاری‌، عبدالحسین‌میرزا فرمانفرما، معزالسلطان‌ (سردار محیی‌)، نصرت‌الدوله‌ فیروز، سیدحسن‌ مدرس‌، آشتیانی‌، و نیز دو مجاهد نامدار مشروطه‌، ستارخان‌ و باقرخان‌، از هواداران‌ و نزدیکان‌ حزب‌ اعتدالی‌ محسوب‌ می‌شدند. روزنامۀ شورا ارگان‌ حزب‌ و جراید وقت و مجلس از دیگر نشریات‌ آن‌ بودند. تقویت‌ سلطنت‌ مشروطه‌، صیانت‌ از مذهب‌، حمایت‌ از نهاد خانواده‌ و مالکیت‌ خصوصی‌ و حقوق اساسی‌ افراد، سعی در تقویت احساس همکاری‌ در میان‌ مردم‌ از طریق‌ تعالیم‌ دینی‌، حمایت‌ از طبقۀ‌ متوسط،‌ به‌ویژه کسبه‌ و پیشه‌وران‌ و مقابله‌ با افکار و اندیشه‌های‌ الحادی‌ از برنامه‌های‌ اعتدالیون‌ بود. دو حزب‌ اعتدالی‌ و دموکرات‌ در مقام‌ نخستین‌ احزاب‌ سیاسی‌ ایران‌، در مجلس‌ و خارج‌ از آن‌ رقابت‌های‌ گسترده‌ای‌ داشتند که‌ در مواردی‌ به‌ برخوردهای‌ خونینی‌ انجامید. حزب اعتدالی در مجلس‌ دوم‌ با ۳۶ نماینده رأی اکثریت‌، و در مجلس‌ سوم با ۲۹ نماینده رأی اقلیت‌ را به‌دست آورد. رقابت‌ دو حزب‌ در انتخاب‌ نخست‌وزیر (صدراعظم‌) و نایب‌السلطنه‌ نیز تبلور یافت‌. مستوفی‌الممالک‌ در هر دو مورد کاندیدای‌ دموکرات‌ها و سپهدار و ناصرالملک‌ به‌ ترتیب‌ برای‌ نخست‌وزیری‌ و نیابت‌ سلطنت‌ نامزد اعتدالیون‌ بودند. چون نامزد دموکرات‌ها به‌ نخست‌وزیری‌ رسید، نامزد اعتدالی‌ها نایب‌السلطنه‌ شد. اوج‌ درگیری‌ دو حزب قتل‌ بهبهانی‌ به‌دست‌ عوامل‌ حیدرخان‌ عمواوغلی‌ و متقابلاً ترور علی‌محمدخان‌ تربیت‌ از سوی‌ وابستگان‌ به‌ حزب‌ اعتدالی‌ بود. در دورۀ‌ صدارت‌ مستوفی‌الممالک‌، خلع‌ سلاح‌ مجاهدین‌ اعتدالی،‌ ازجمله‌ ستارخان‌ و باقرخان‌ به‌‌دست‌ یفرم‌‌خان،‌ رئیس‌ نظمیه،‌ که‌ به‌ دموکرات‌ها نزدیک‌ بود، از دیگر موارد این‌ درگیری‌ها بود. ستارخان‌ در جریان‌ مقاومت‌ در برابر خلع‌ سلاح‌ زخمی‌ شد و پس‌ از چندی‌ درگذشت‌. انشعاب‌ در حزب‌ یا فرقۀ‌ اجتماعیون‌ اعتدالیون،‌ به‌ تشکیل‌ حزب‌ یا فرقه‌ اجتماعیون‌ اتحادیون‌ و هیئت‌ عالی‌ یا هیئت‌ مؤتلفۀ‌ اعتدال‌ انجامید. هم‌زمان‌ با فعالیت‌ مجلس‌ چهارم‌، حزب‌ اعتدالی،‌ همچون‌ حزب‌ دموکرات‌، از‌میان‌ رفته‌ بود و دو حزب‌ اصلاح‌طلب‌ و سوسیالیست‌، که‌ در هر دو افرادی‌ از اعتدالیون‌ و دموکرات‌ها عضویت‌ داشتند، به‌ترتیب‌ اکثریت‌ و اقلیت‌ مجلس‌ را حائز شدند.