خاخام
خاخام
(یا: رَبَّن و ربّی) عنوان و لقب عالمان و مجتهدان جامعۀ یهود، و نه عنوان کاهنان موروثی یهودیان. خاخام‌ها عالم در شرایع و شعایر یهود از قرن اول میلادی بوده‌اند. آنان از قدیم به تواضع خود را شاگردان حاخامیم (برابر با لفظ عربی حکیم) می‌خواندند و یهودیان به احترام از آن‌ها با لفظ‌های ربّن (استاد ما) و ربّی (استاد من) یاد می‌کردند. مهم‌ترین نقش خاخام‌ها رسیدگی به امور حقوقی و قضایی هم‌کیشان خود بود. در دورۀ پس از تخریب معبد یهود یا هیکل (۷۰م) خاخام‌ها رفته‌رفته احکام تورات را با مقتضیات روزگار خویش منطبق کردند که نتیجۀ آن تدوین مجموعۀ شرایع و احکام شفاهی یهود (تلمود) بود. اما در نیمۀ دوم قرن ۸م فرقه‌ای یهودی در بین‌النهرین به نام قرائیم برآمد که با تفسیر تلمودی تورات سخت مخالف بودند و مخالفان خود را ربانیم می‌گفتند.