خوجه
خوجه
(برگرفته از خواجه به معنی آقا و سرور) لقب پیروان فرقه‌ای از شاخۀ نزاریه، پدیدآمده در اواخر قرن ۸ و اوایل قرن ۹ق در هند. اینان پس از سقوط الموت به هند کوچیدند و از فرقۀ شمسیه، منسوب به شمس‌الدین نامی (به هندی ستگورنور) از داعیان نزاری، نشأت گرفتند. سپس اساس تشکیلات خوجه‌ها در هند و انجمنی به‌نام جماعت‌خانه، که هم مسجد و هم مرکز اجتماعات آنان بود، به‌دست صدرالدین نامی بنا نهاده شد. صدرالدین را جلوه‌ای از روح ویشنو، که از خدایان سه‌گانه بزرگ هند است، می‌دانند. پس از صدرالدین، پیشوایان بسیاری در نواحی مختلف به امامت خوجه‌ها رسیدند. در زمان سلطۀ بریتانیا در هند از پشتیبانی آنان برخوردار بودند و سرانجام بیشتر خوجه‌ها امامت آقاخان چهارم را پذیرفتند. ادبیات خاص خوجه‌های نزاری، که در آن سنن، تعالیم دینی و اخلاقی، اشعار عارفانه و افسانۀ پیران این فرقه بازتاب یافته است، «گنان» خوانده می‌شود. خوجه‌ها با برخی فرقه‌های صوفیه ارتباط دارند و عقایدشان آمیزه‌ای از عقاید هندی و اسماعیلی است. در ۱۶۹۴ پیشوای خوجه به‌نام آقا عبدالسلام کتابی فارسی به‌نام پندیات جوانمردی برای هدایت پیروانش نوشت. اکثریت آنان در هند، پاکستان، کشمیر، بنگلادش، سری‌لانکا و افغانستان سکونت دارند. (نیز ← اسماعیلیه). بعد از ورود آقاخان اول به هندوستان (۱۸۳۹) و بروز نارضایتی در میان خوجه‌ها، به‌تدریج زمینه برای ایجاد انشعاب در میان آنان فراهم آمد و در سفری که جمعی از آنان به کربلا داشتند با شیخ زین‌العابدین مازندرانی، از علمای شیعه اثنی‌عشری، ملاقات و درخواست اعزام مبلّغ برای فراگیری احکام و عقاید دینی نمودند. شیخ فردی به نام ملا قادر حسین را به هند اعزام کرد و گروه‌هایی از خوجه‌ها به تدریج تشیع دوازده امامی را پذیرفتند. این گروه‌ها ابتدا از سوی بقیه تحریم و به مدّت بیست سال (۱۹۰۰ ـ۱۹۲۰) بایکوت شدند اما تعداد آن‌ها رو به افزایش نهاد و هم اکنون جمعیت آن‌ها حدوداً به ۱۲۵هزار نفر در سطح جهان می‌رسد که از این رقم ۴۰هزار در هند، ۴۰هزار در پاکستان، ۳۰هزار در افریقا و ۱۵هزار نفر در امریکا و اروپا و استرالیا سکونت دارند. مرکز اصلی هماهنگ‌کننده آن‌ها به نام «فدراسیون جهانی شیعیان خوجۀ اثنی عشری» در لندن واقع است. فدراسیون‌های منطقه‌ای دیگری نیز در افریقا، اروپا، آسیا و امریکا و کانادا دارند. این جمعیت غالباً به پیشۀ تجارت مشغول‌اند.