طراحی صحنه تیاتر در ایران

از ویکیجو | دانشنامه آزاد پارسی
ملک‌جهان خزاعی
ملک‌جهان خزاعی


طراحی صحنه تئاتر در ایران

خسرو خورشیدی
خسرو خورشیدی

تا دورۀ سلطنت پهلوی اول، مکان‌های نمایش تئاتر، باغ یا ایوان خانۀ برخی از رجال سیاسی، قهوه‌خانه‌ها، کافه رستوران‌ها، چادرهای سیرک، سالن‌های سینما و مانند این‌ها بود، که با مشقت زیاد برای اجرای نمایش مهیا می‌شد؛ اما به‌تدریج با به‌وجود آمدن مکان‌های ثابت و دایمی تئاتر، تالارهای نمایش (مثل گراند هتل، تالار زردشتیان، تئاتر نکویی، سالن سپه و جامعۀ باربد) صحنۀ نمایش طوری ساخته شد که تفاوت چندانی با سالن‌های مدرن تئاتر در اروپا نداشته باشد. تا قبل از این از پارچه‌های رنگی و قلمکار ساخت اصفهان و چند شاخه و برگ درخت و یا چند پردۀ نقاشی برای طراحی و فضاسازی صحنۀ نمایش استفاده می‌شد؛ اما با گسترش سالن‌های تئاتر در دورۀ رضاشاه دکور و طراحی صحنه نیز متحول شد و چند طراح صحنه در عرصۀ نمایش ظاهر شدند که یا از شاگردان مدرسۀ کمال‌الملک یا نجاران خوش‌ذوق و یا افرادی بودند که ‌به‌شکل تجربی طراحی صحنه می‌کردند و صاحب مهارت و شهرت شده بودند.

این افراد با قطعات کوچکی که می‌ساختند به صحنۀ نمایش عمق و حجم می‌دادند، و ارتباط بیشتر مخاطبان با نمایش را سبب می‌شدند. آن‌ها به‌تدریج طراحی صحنه را چنان متحول ساختند که دکور به یکی از عوامل جذاب نمایش بدل شد. از ویژگی‌های کار این طراحان صحنه ساختن صحنه با پرسپکتیو صحیح و ابعاد مشخص و حجیم، دکورهای عظیم و مجلل، استفاده از تکنیک‌های جدید در ساخت و نصب، تعدد و تنوع دکورها در هر نمایش، به‌کارگیری جلوه‌های بصری متنوع و متناسب با هر پردۀ نمایش، برجسته‌کاری روی لته‌های دکور، پُرکردن تمام حجم صحنه با وسایل مختلف، ساختن صحنۀ گردان و مانند این‌ها بود. بدین‌سان از اواخر دورۀ سلطنت رضاشاه طراحی صحنه (دکوراتوری) به حرفۀ مستقلی بدل شد و در دوره‌های بعد با پیوستن افراد تحصیل‌کرده این حرفه اهمیت بیشتری پیدا کرد، به‌طوری که نام تعدادی از طراحان صحنه و لباس ـ همچون گروهی از نمایش‌نامه‌نویس‌ها، کارگردان‌ها و بازیگران تئاتر ـ در تاریخ نمایش ایران ثبت و ماندگار شد، مانند رفیع حالتی، محمودآقا ظهیرالدینی، نعمت‌الله مصیری، میرسیف‌الدین کرمانشاهی، خان‌بابا صدری، محسن سهیلی، نورمحمد میرعمادی، ناپلئون سارواریان، مهدی مقبل، ولی‌الله خاکدان، محسن دولو، نقی قوی‌دل، مصطفی اژدری، علی‌زمان دلپذیر، ‌اصغر صانعی، حسین محسنی، سامی تحصنی، منوچهر شیبانی، زهرا خواجه‌نوری، اسماعیل ارحام‌صدر، صالح پناهی، بیژن صفاری، فریدون آو، مهدخت نیکبخت، عبدالله حاجی‌قربان، خسرو خورشیدی و ملک‌جهان خزاعی.