علمی ـ تخیلی

از ویکیجو | دانشنامه آزاد پارسی

علمی ـ تخیلی (science fiction)
گونه‌ای[۱] از داستان و فيلم براساس ماجراهاي تخيليِ علمي، فني، يا آينده‌نگرانه. برخي بر اين باورند كه اين‌ ژانر (گونه) در آثار مِري شِلي[۲] و به‌ويژه فرانكنشتاين[۳] (۱۸۱۸) ريشه دارد. با آن‌كه آثار علمي تخيلي اغلب به مسائل جاري در علم و علوم اجتماعي مي‌پردازد، هدف آن برهم‌ريختن استنباط‌هاي رايج از واقعيت است. درون‌مايۀ آثار علمي‌تخيلي اغلب عبارت‌اند از واقعيت‌هاي ثانوي، وقايع آينده، آدم‌هاي آهني، بيگانگان، آرمان‌شهر (اوتوپيا)[۴] و ديستوپيا (كابوس‌شهر)[۵] (اغلب هجوآميز)، سفر در زمان و فضا، بلاياي طبيعي يا ساختۀ انسان، و نيروهاي ماوراي طبيعي. ژول ورن[۶] و اچ جي ولز[۷] از نخستين متخصص‌هاي اين گونه‌اند. در قرن ۲۰، سنتِ مجلات عامه‌پسند امريكايي در زمينۀ داستان‌هاي علمي‌تخيلي به‌ظهور نويسندگاني همچون آرتور سي كلارك[۸]، آيزاك آسيموف[۹]، رابرت هنلين[۱۰]، و فرانك هربرت[۱۱]منجر شده است. نويسندگان منسوب به نشريۀ انگليسي نيو ورلدز[۱۲] (برايان آلديس[۱۳]، مايكل موركاك[۱۴]، جيمز گراهام بالارد[۱۵]) و نويسندگان جوان‌تر امريكايي (جوانا راس[۱۶]، اورسلا لو گويین[۱۷]، تامس ديش[۱۸]، جين ولف[۱۹]) «داستان‌گويي ناب» و ارزش‌هاي سنتي را كنار گذاشتند و اين فرم را در ادبيات جدي و ادبيات سياسي و بنيادگرايي (راديكاليسم) جنسي به‌كار گرفتند. سنت‌هاي رايج علمي تخيلي كه تا حدي نيز از سنت آنگلو ـ امريكايي تأثير پذيرفته‌اند بيشتر در فرانسه، آلمان، اروپاي شرقي و روسيه ديده مي‌شود. در دهۀ ۱۹۸۰ «مكتب سايبر پانك[۲۰]»، به رهبري ويليام گيبسون[۲۱] و بروس استرلينگ[۲۲]، از امريكا به سراسر جهان ريشه دوانيد. برخي از نويسندگان مهم داستان‌هاي علمي تخيلي عبارت‌اند از جيمز تيپ‌تري پسر[۲۳] (آليس شلدون[۲۴] ۱۹۱۵ـ۱۹۸۷، امريكا)،  فيليپ كي ديك[۲۵] (امريكا)، جان برونر[۲۶] (۱۹۳۴ـ  ، انگلستان)، ساموئِل دلاني[۲۷] (۱۹۴۲ـ  ، امريكا)، استانيسلاو لِم[۲۸] (۱۹۲۱ـ  ، لهستان)، بوريس و آركادي استروگاتسكي[۲۹] (۱۹۳۱ـ  و ۱۹۲۵ـ۱۹۹۱، روسيه)، هارلن اليسون[۳۰] (۱۹۳۴ـ  )، دِيمون نايت[۳۱] (۱۹۲۲ـ  )، جان كمبل[۳۲] (۱۹۱۰ـ۱۹۷۱)، و فردريك پال[۳۳] (۱۹۱۹ـ  )؛ چهار نفر آخر تدوين‌گران امريكايي‌اند و مجموعه‌ها و گلچين‌هايي از داستان‌هاي علمي‌تخيلي را گرد آورده‌اند. بسياري از نويسندگان ادبيات رايج نيز داستان‌هاي علمي تخيلي نوشته‌اند، ازجمله آلدوس هاكسلي[۳۴] (دنياي قشنگ نو[۳۵]، ۱۹۳۲)، جورج اوروِل[۳۶] (هزار و نهصد و هشتاد و چهار[۳۷]، ۱۹۴۹)، و دوريس لسينگ[۳۸] (مجموعۀ پنج كتاب ستارۀ سهيل كائوپوس در آرگوس: آرشيوها[۳۹]، ۱۹۷۹ـ۱۹۸۳). اصطلاح «علمي تخيلي» را هوگو گِرنزبك[۴۰] (۱۸۸۴ـ۱۹۶۷) سردبير مجلۀ امريكايي داستان‌هاي شگفت[۴۱] در ۱۹۲۶ وضع كرد.

 


  1. genre
  2. Mary Shelley
  3. Frankenstein
  4. Utopia
  5. dystopia
  6. Jules Verne
  7. H G Wells
  8. Arthur C Clarke
  9. Isaac Asimov
  10. Robert Heinlein
  11. Frank Herbert
  12. New Worlds
  13. Brian Aldiss
  14. Michael Moorcock
  15. James Graham Ballard
  16. Joanna Russ
  17. Ursula Le Guin
  18. Thomas Disch
  19. Gene Wolfe
  20. cyberpunk school
  21. William Gibson
  22. Bruce Sterling
  23. James Tiptree Jr
  24. Alice Sheldon
  25. Philip K Dick
  26. John Brunner
  27. Samuel Delany
  28. Stanislaw Lem
  29. Boris and Arkady Strugatsky
  30. Harlan Ellison
  31. Damon Knight
  32. John Campbell
  33. Frederik Pohl
  34. Aldous Huxley
  35. Brave New World
  36. George Orwell
  37. Nineteen Eighty-Four
  38. Doris Lessing
  39. Canopus in Argos: Archives
  40. Hugo Gernsback
  41. Amazing Stories