سیبویه، عمرو بن عثمان ( ـ۱۷۲ق/پس از آن)

سیبَوَیْه، عمرو بن عثمان ( ـ۱۷۲ق/پس از آن)

عمرو بن عثمان سیبَوَیْه
درگذشت	۱۷۲ق/پس از آن
محل زندگی	عراق
ملیت	ایرانی
شغل و تخصص اصلی	نحوی
شغل و تخصص های دیگر	لغت‌شناس
فعالیت‌های مهم	تدوین نحو سامان‌مند عربی
آثار	الکتاب
گروه مقاله	زبان‌شناسی و ترجمه

نحوی و لغت‌شناس معروف ایرانی‌نژاد عرب. در بیضا، از محلات فارس، زاده شد. در بصره نزد عالمانی چون خلیل بن احمد تحصیل دین و شریعت ‌کرد. چون در سخن دچار لغزشی شد، احساس ضعف کرد و از آن پس به آموختن صرف و نحو پرداخت. سیبویه خالق نحو سامان‌مند عربی است. اگرچه، بی‌تردید، اطلاعات قبلی و بحث‌های جدی دربارۀ زبان عربی زمینۀ اندیشه‌های جدید او بوده، لیکن در سنت اسلامی یا خارج از آن (مثلاً، یونانی و سریانی) هیچ مأخذی (جز احتمالاً زبان سانسکریت) برای کار طاقت‌فرسای او در شرح جامع عربی کلاسیک، موجود نبوده است. مشهورترین اثر او، الکتاب، که نخستین و معتبرترین کتاب در نحو عربی است، «قرآن دستور زبان» عربی خوانده شده است. سیبویه درسگاهی بنیاد نکرد، که علت آن ممکن است ملاحظات شخصی و یا کوتاهی عمر او بوده باشد. گفته‌اند، در مناظره‌ای با کسایی در حضور یحیی بن خالد برمکی شکست خورد، به ایران بازگشت و، به قولی در ساوه و به قول دیگر در شیراز، از اندوه درگذشت. مدفنی در محلۀ سنگ سیاه شیراز به او منسوب است. کار سیبویه چنان سترگ و استوار بود که تا به امروز همچنان بی‌تغییر و پایدار مانده است. سیبویه پیشوای توأمان نحویان بصره و کوفه، دو مکتب متفاوت نحو، است.