قاعده لاضرر و لاضرار
قاعدۀ لاضَررَ و لاضِرار
قاعده‌ای فقهی که از روایت متواترۀ «لاضرر و لاضرار فی‌الاسلام» استفاده شده است. «لا»ی نفی جنس بر سر هر جمله‌ای درآید مدخول خود را به‌کلّی در عالم خارج منتفی می‌کند، مانند «لارجلَ فی‌الدّار» یعنی هیچ مردی در خانه نیست. بنابراین، معنای لاضرر و لاضرار این است که در عالم خارج، در اسلام، ضرر وجود ندارد، در حالی‌که نمی‌توان منکر ضرر در عالم خارج در اسلام شد؛ از این‌رو فقها در توجیه معنای حدیث یادشده دیدگاه‌های مختلف ابراز داشته‌اند: ۱. احکام ضرری وجود ندارد؛ مانند این‌که وجوب وضو در صورتی‌که ضرر داشته باشد برداشته می‌شود؛ ۲. حکم از موضوعاتی که باعث ضرر باشند برداشته می‌شود؛ وقتی می‌گوییم ربا بین پدر و فرزند نیست، در واقع به‌وسیلۀ نفی موضوع نفی حکم کرده‌ایم؛ ۳. ضرر و ضرار در اسلام، حرام است؛ ۴. ضرری که تدارک نشود، در اسلام وجود ندارد، یعنی شارع با این حکم افراد را ملزم به جبران ضرر کرده است. نائینی می‌گوید: «ضرر» شامل اضرار عمدی و غیرعمدی و «ضرار» شامل اضرار عمدی است، امّا با درکنار هم قرار گرفتن این دو، «ضرر» زیان زدن غیرارادی و «ضرار» زیان‌رسانی ارادی است.