متوکل عباسی (۲۰۶ـ۲۴۷ق)
مُتَوَکّل عباسی (۲۰۶ـ۲۴۷ق)
| متوکل عباسی | |
|---|---|
| زادروز |
۲۰۶ق |
| درگذشت | ۲۴۷ق |
| محل زندگی | عراق |
| ملیت | عرب |
| شغل و تخصص اصلی | فرمانروا |
| لقب | المتوکل علی الله |
| گروه مقاله | دین اسلام |
| خویشاوندان سرشناس | معتصم عباسی (پدر) |
(ملقب به المتوکل علی‌الله) فرزند معتصم، دهمین خلیفه عباسی (حک: ۲۳۲ـ۲۴۷ق). پس از مرگ برادرش واثق به خلافت رسید. از نخستین اقدامات وی حبس و شکنجه و قتل محمد بن عبدالملک زیات وزیر بود. متوکل بهسبب هراس از روی‌آوردن مردم به امام علی‌النقی (ع)، آن حضرت را از مدینه به سامرا احضار کرد و تحت نظر قرار داد. متوکل سه پسر خود محمد، زبیر و ابراهیم را به ترتیب ولیعهد کرد و آنان را به منتصر، معتز و مؤیّد ملقب ساخت و هر کدام را به فرمانروایی بخش‌های مهمی از بلاد اسلامی گماشت. در زمان متوکل شورش‌هایی در ارمنستان و شام و بجه (جنوب مصر) به وقوع پیوست که خلیفه بهدست سرداران ترک یا ایرانی خود آن‌ها را سرکوب کرد. متوکل تصمیم گرفت دمشق را مرکز خلافت خود قرار دهد و پس از بنای کاخ‌ها و اصلاح راه‌های این شهر، به آن‌جا رفت، ولی پس از ۳۸ روز، بهسبب نگرانی که از غلامان ترک خود داشت، دمشق را ترک گفت و به سامرا بازگشت. سپس در سه فرسخی آن شهری بنا کرد و آن را به نام خود «جعفریه» نامید و قصری عظیم در آن ساخت و مردم و منشیان و دیوان‌ها را به آن‌جا انتقال داد. متوکل به‌شدت با علویان دشمنی می‌ورزید به‌‌گونه‌ای که گفته‌اند در زمان هیچ‌یک از خلفای عباسی، علویان مانند دورۀ او در فشار و تعقیب نبودند. متوکل مردم را از زیارت مراقد امیرالمؤمنین (ع) و امام حسین (ع) بازداشت و چون دید به‌‌رغم ممانعت وی، مردم همچنان به زیارت می‌روند، فرمان داد تا مرقد امام حسین (ع) را تخریب کنند و زمین آن را شخم‌زده، کشت کنند و زائران را شکنجه کرده، به قتل رسانند. وی نخستین خلیفۀ عباسی است که در مجلس خود مسخرگی، هزل و دلقک‌بازی را معمول داشت و دیگران به تقلید او برخاستند. او برخلاف مأمون و معتصم و واثق، روش معتزلی در اعتقادات را کنار گذاشت و اهل حدیث و سنت را گرامی داشت و مردم را از بحث پیرامون مخلوق‌بودن قرآن منع کرد. نیز بر اهل ذمه سخت گرفت و فرمان داد تا لباس مخصوصی بپوشند و جز بر استر و الاغ سوار نشوند و بر در خانه‌های خویش چوب‌هایی قرار دهند که نقش شیاطین بر آن باشد. متوکل در اواخر عمر به ولیعهد اول خود بدگمان شد و ظاهراً در نظر داشت او و فرماندهان ترک را به‌قتل رساند، اما آن‌ها پیش‌دستی کرده، شبی که متوکل مست بود بر او تاخته، خلیفه را همراه با وزیرش فتح بن خاقان به‌قتل رساندند. به گفته دیگر متوکل بهسبب ابراز جسارت به امیرالمؤمنین (ع)، غضب فرزند و ولیعهدش منتصر را برانگیخت و بهدست او و غلامانش به‌قتل رسید.