مراقبه

مُراقبه (meditation)
عمل تأمل روحانی که در بسیاری از ادیان و نیز به‌منزلۀ تمرینی غیر مذهبی بدان مبادرت می‌کنند. از اعمال اصلی ادیان بودا و هندوست (با نام سانسکریت سَمادی) و در جنبش مراقبۀ استعلایی اهمیت محوری دارد. سنت مراقبه در میان پیروان ادیان بزرگ و فرهنگ‌های معنوی حتی غیرمذهبی شیوع دارد. معرف آن به جهان غرب مهاریشی ماهش یوگی، و مروج آن بیتل‌ها در اواخر دهۀ ۱۹۶۰ بودند و هم‌اکنون افراد زیادی به آن مبادرت می‌کنند.

دین بودا. مراقبه در دین بودا دو نوع اصلی دارد: ویپسّنا برای گشودن چشم دل و سماتهه برای طمأنینۀ خاطر. هدف، تحصیل حکمت و نهایتاً اشراق است. مراقبه اعمالی را دربر می‌گیرد شامل ترنم سوتراها (متون مقدس)؛ ایجاد سکون و طمأنینۀ خاطر به‌روش‌هایی نظیر تمرکز بر تنفس و تجسم در ذهن؛ توجه به همۀ عملکردهای جسمی و ذهنی با استفاده از عبارت‌پردازی‌های برون‌ذهنی مانند «هست» به‌جای «هستم»؛ تأمل در ناماندگاری از طریق مرگ‌اندیشی؛ کوآن ذن؛ و هنرهای رزمی جودو و کِندو و آیکیدو.

دین هندو. مراقبه در دین هندو هم راه و هم هدف همۀ اعمال یوگاست. شیوه‌های آن مشتمل است بر تنفس ارادی؛ ذکر منتره و تجسم خدایان و تمرین‌های ذهن‌گشا مثلاً برای ایجاد سیدهی‌ها یا نیروهای فوق طبیعی، ایجاد تمرکز راسخ و رسیدن به تأمل فارغ‌ از خودی که به سمادهی موسوم است.

تصوف (تصوف). مراقبه در میان متصوفه به‌عنوان وسیله‌ای برای «نفی خواطر» و تسلط بر خیال و رهایی از پراکندگی ذهن و کسب توفیق در تمرکز و توجه به خدا تلقی و از آن استفاده می‌شود تا در هر دو حالت فعال و منفعلش پنج مرکز روشنایی درونی، موسوم به لطایف، را بیدار کند. روش‌های آن عبارت‌اند از سماع درويشان که حالت چرخ‌زنی است چنان‌ که سیارات بر گرد زمین می‌چرخند، و ذکر یا ترنّم یکی از اسماء‌الحُسنی (نام‌های نیکوی خدا) که در اعتقاد مسلمانان به ۹۹ اسم بالغ می‌شود.

دین تائو. مراقبه در دین تائو به‌قصد پی‌بردن به این که حیات چگونه جلوه‌گر می‌شود و جریان می‌یابد انجام می‌گیرد. محور آن را تنفس ارادی تشکیل می‌دهد و بیدارکردن مرکز حسی پشت و میان چشم‌ها، ایجاد و هدایت گرما در بدن و هنرهای رزمی تای چی چوان، کاراته، کونگ‌فو را دربر می‌گیرد.

مسیحیت. مراقبه‌کنندگان مسیحی معمولاً یا فکر خود را بر روی وجهی از وجود خدا متمرکز می‌کنند و یا می‌کوشند وحدت با خدا را مستقیم و بدون مداخلۀ فکر تجربه کنند. در کلیسای ارتُدوکس، مراقبه بیشتر به‌شکل تکرار دعای عیسی مسیح (خداوندا عیسی مسیح، پسر خدا، رحمت خود را از این بندۀ گناهکار دریغ مفرما) توأم با تنفس مناسب صورت می‌گیرد. مراقبه به‌وسیلۀ تجسم صحنه‌هایی از عهد جدید را قدیس ایگناتیوس لویولایی، پایه‌گذار فرقۀ یسوعیان، باب کرد و هنوز در میان بسیاری از مسیحیان متداول است.

---