مرعشیان
مَرْعَشیان
خاندان حاکم مازندران (قرن ۸ ـ۱۰ق)، اعقاب امام زین‌العابدین، از شیعیان امامیه. بنیانگذار این دودمان میرقوام‌الدین، مشهور به میر بزرگ ( ـ۷۸۱ق)، سال‌ها در خراسان به‌سر برده، از مریدان سید عزالدین سوغندی و از سربداران بود. پس از آن به مازندران رفت و در قریه دابو، از قرای آمل ساکن شد. پس از کشته‌شدن افراسیاب چلاوی، حاکم مازندران، در جنگ با مریدان او در قریه دابو به سال ۷۶۰ق، میر قوام‌الدین به حکومت مازندران نشست و مامطیر (بابل کنونی) را به‌عنوان مرکز خود برگزید. پس از او فرزندانش بیش از دو قرن در مازندران حکم راندند. پسرش سید کمال‌الدین کیایان جلال را برانداخت. تیمور لنگ پس از جنگ‌های قره طغان و ماهانه‌سر (۷۹۴ق) و پیروزی بر مرعشیان، در ۷۹۵ق بعضی از آنان را به شهرهای سمرقند و سیرام و اترار و کاشغر تبعید کرد. اینان پس از مرگ تیمور، با موافقت شاهرخ به مازندران بازگشتند و بار دیگر بر مسند حکومت نشستند. امرای خاندان مرعشی در دوران صفویه تا میانه سلطنت شاه طهماسب، بیشتر دست نشاندۀ امرای روز افزونی بودند. یکی از آنان میر عبدالله‌خان معروف به خان کوچک، پدر مهد علیا، همسر شاه محمد خدابنده و مادر شاه عباس بود. مازندران در روزگاه شاه عباس اول از اختیار مرعشیان خارج شد (۱۰۰۵ق) و در اختیار مأموران شاه قرار گرفت و بازماندگان امرای مرعشی با صفویه متحد شدند و به خدمت ایشان درآمدند. سید ظهیرالدین مرعشی نویسنده کتاب‌های تاریخ رویان و طبرستان و مازندران و تاریخ گیلان و دیلمستان ( ـ۸۹۲ق) و میر تیمور مرعشی، نویسنده تاریخ خاندان مرعشی مازندران، و سلطان‌العلما علاءالدین حسین معروف به خلیفه سلطان (۱۰۰۱ـ۱۰۶۴ق) وزیر معروف شاه عباس اول و شاه عباس دوم از این خاندان بودند.