میناسازی
میناسازی
نوعی پوشش رنگین لعابی برای تزیین سطح فلز یا چینی. مواد اولیۀ این هنر عبارت‌اند از فلز، لعاب، و رنگ. جنس بوم مینا، از فلزاتی چون مس، طلا، نقره، آهن و برنج است ولي امروز مس بیشتر از دیگر فلزات به‌کار می‌رود. روش کلی تولید مینا به این طریق است که پس از ساختن لعاب با حرارت پایین و آغشته کردن فلز به لعاب، آن را درون کوره می‌گذارند تا لعابِ روی فلز پخته شود. رنگ در میناکاری اهمیت خاصی دارد. رنگ‌های مینایی عبارت‌اند از اکسیدهای فلزی که آن را با مواد شیشه‌ای مخلوط می‌کنند و سپس در کوره قرار می‌دهند تا پخته شود. در ساخت مینا مراقبت می‌شود که حرارت کوره پایین باشد تا فلز ذوب نشود و فرم خود را از دست ندهد. مینا، برحسب شیوۀ به‌‌کاربردن رنگ روی بوم فلزی آن، به سه گروه تقسیم می‌شود: میناهای نقاشی‌شده، میناهای حجره‌ای، و میناهای روحی یا حکاکی‌شده و قلم‌زنی که البته ساخت هر یک متکی بر اسلوب و فرآیند خاصی است. برخی از نمونه‌های تاریخی و درخشان میناسازی در ایران عبارت‌اند از جام نقره‌ای متعلق به دورۀ ساسانیان در موزۀ ملی ایران، ظرف میناکاری‌شده به تاریخ ۵۵۹ق در موزۀ ارمتیاژ، ظرف میناکاری‌شده به تاریخ ۵۸۶ ق در موزۀ لوور، و سینی میناکاری‌شده آلب ارسلان، متعلق به دورۀ سلجوقی، در موزۀ بوستون. دوران صفویه و قاجاریه اوج رونق هنر میناکاری بوده و انواع ظروف مینایی به‌جامانده از آن دوران، گواهی بر این ادعا است که در اغلب موزه‌ها و مجموعه‌ها دیده می‌شود. برخی از استادان هنر میناسازی در ایران عبارت‌اند از احمد رائض و سید محمد فقیهی.
میناکاری در غرب. خاستگاه هنر میناکاریِ باستان، احتمالاً خاورمیانه بوده، و به‌تدریج به‌سراسر قلمروِ امپراتوری روم[۱] گسترش یافته است. بیزانتیوم[۲]، درۀ راین در آلمان، و لیموژ[۳] در فرانسه، مراکز میناکاری در قرون وسطا بودند. شیوه‌های رنگ‌آمیزی مینایی از قرن ۱۵ تکامل یافت.
میناکاریِ دورۀ باستان و قرون وسطا. نمونه‌هایی از مینای مشبک، متعلق به قرن ۱۳پ‌م در یکی از معابد میسنی[۴] در قبرس، یافت شده است. صنعتگران سلتیِ[۵] دورۀ پیشامسیحی از شیوۀ میناکاریِ شیاری استفاده می‌کردند (← سلتی،_هنر). مصریان و یونانیان باستان، جواهرات خود را با مینا می‌آراستند. مینا در ایالات شمالی امپراتوری روم ساخته می‌شد و مجدداً در قرن ۶م در انگلستان آنگلوساکسون[۶] رواج یافت. احیای میناکاری مشبک در قرن ۱۰م در قسطنطنیه[۷] آغاز شد؛ تزیین محراب پالادورو[۸] در کلیسای مَرقُس قدیس[۹] در ونیز، شاهکار این نوع مینای بیزانسی[۱۰] است.
تحولات قرون وسطا. درخلال قرون وسطا[۱۱]، تقاضا برای آذین‌بندی و تزیین کلیسا، تزیین صندوق متبرکات، صلیب، و نظایر آن، موجب تحول فنون و مهارت‌ها در این زمینه شد. از قرن ۱۲م، لیموژ و دره‌های راین و موز[۱۲]، در فرانسه، و شمال اسپانیا، به مراکز سبک جدید میناکاریِ شیاری بدل شدند. میناکاری منقوش[۱۳] برای نخستین‌بار در قرن ۱۵م در شمال ایتالیا و لیموژ، پدید آمد؛ در این روش، مینا را با استفاده از قلم‌مو، کاردک، یا قلم نوک‌تیز بر روی طرحی با خط کناره[۱۴]های تراشیده‌‌شده بر سطح لوح، به‌کار می‌بَرند. از استادان این گونۀ هنری‌اند: ناردون[۱۵] و ژن پنیکو[۱۶]، پیِر ریمون[۱۷] و لئونارد لیموزَن[۱۸]. ظهور میناکاری منقوش ریزنگارانه از تحولات میناکاری در قرن ۱۷ بود که در آن، رنگ‌آمیزی پس از پخته و ذوب‌شدن مینا صورت می‌گرفت.