نادرشاه افشار
نادرشاه افشار (۱۱۰۰ـ۱۱۶۰ق)
نخستین پادشاه (حک: ۲۴ شوال ۱۱۴۸ـ۱۱ جمادی‌الثانی ۱۱۶۰ق) سلسلۀ افشاریه. نادرقلی، یا نَذَرقلی، پسر امامقلی از تیره قرخلو (قرقلو) از طوایف افشار، در دستجرد از روستاهای درگز خراسان به‌دنیا آمد. در هجده‌سالگی با مادرش اسیر ترکمن‌ها شد. پس از مرگ مادر از اسارت گریخت و به خدمت بابا علی بیک کوسه احمدلو حاکم ابیورد درآمد، پس از مرگ او حاکم ابیورد کلات شد. پس از استیلای ملک محمود سیستانی بر مشهد، مدتی به خدمت او درآمد اما بعد از مدتی به مخالفت با وی برخاست. در اوایل سال ۱۱۳۹ق به اردوی شاه طهماسب پیوست و پس از قتل فتحعلی‌خان قاجار، وکیل‌السلطنۀ شاه‌طهماسب دوم صفوي شد. در همان سال بر ملک‌محمود سیستانی غلبه کرد. آن‌گاه ازبکان را از خراسان و روس‌ها را از گیلان بیرون راند. بعد با افغان‌ها جنگید و پس از فتح مجدد هرات، آن را به اللهیار ابدالی سپرد. اشرف افغان را نیز سرکوب و در ۱۱۴۲ق متواری کرد و با این کار به اشغال هفت‌سالۀ ایران به‌دست افغان‌ها پایان داد. او در اوایل سال ۱۱۴۲ق شاه طهماسب دوم را به قصر سلطنتی اصفهان بازگرداند و تا پایان آن سال فارس، خوزستان، لرستان، کرمانشاه، و کردستان را تصرف کرد. سپس به جنگ با اللهیار ابدالی که به خراسان حمله کرده بود، رفت. شکست شاه طهماسب دوم در جنگ با عثمانی، بهانه‌ای برای اثبات عدم شایستگی وی از طرف نادر شد و بدین ترتیب او را در ۱۱۴۵ق از سلطنت عزل کرد و فرزند هشت‌ماهۀ او را به نام شاه‌عباس سوم به سلطنت برگزید و خود مقام نیابت سلطنت را به‌عهده گرفت. پس از آن همواره به نبرد با شورشگران و کشورگشایی مشغول بود تا سرانجام در دشت مغان بر تخت سلطنت نشست. نادرشاه در ۱۱۵۰ق قندهار و یک سال بعد غزنین، کابل، جلال‌آباد و دهلی را به‌تصرّف درآورد و بر محمدشاه گورکانی، پادشاه هندوستان غلبه کرد. قبل از بازگشت به ایران (۱۱۵۲ق) حکومت را به محمدشاه واگذاشت و خزانه و جواهرات سلطنتی هندوستان را با خود به ایران آورد و سال بعد برای تسخیر ماوراءالنهر و خوارزم اقدام کرد. وی درپی ابتلا به بیماری استسقا و بدبینی نسبت به فرزندش رضاقلی میرزا، روحیه‌اش تغییر کرد و پس از آن دست به خشونت و خون‌ریزی‌های مکرر زد و به مردم مشهد فشار فراوانی وارد آورد. عاقبت هنگامی‌که برای سرکوب شورش کردها به خبوشان (قوچان) رفته بود، به‌دست سردارانی که مورد سوءظن قرار گرفته بودند، کشته شد. پیکر نادرشاه در آرامگاهی که در زمان زندگی خود او در حدود دروازۀ شمال غربی مشهد به‌شکل برج از سنگ سرخ ساخته بودند، به‌خاک سپرده شد. در دورۀ احمدشاه قاجار مقبرۀ نادرشاه تجدید ساختمان شد (۱۲۹۶ش)، که چندی بعد ازبین رفت. در ۱۳۴۲ آرامگاه کنونی در زمینی به مساحت ۱۴,۴۰۰ متر مربع شامل اتاق مقبره، دو تالار، موزۀ اسلحه، کتابخانه و تأسیسات دیگر احداث شد و مجسمۀ ۶.۵متری مفرغی نادرشاه سوار بر اسب روی برج آرامگاه نصب شد. کلنل محمدتقی‌خان پسیان نیز در باغچه‌ای در شمال آرامگاه نادر مدفون است.