نهضت خداپرستان سوسیالیست
نهضت خداپرستان سوسیالیست
از تشکل‌های سیاسی‌ـ‌مذهبی دهۀ ۱۳۲۰ش با گرایش‌های سوسیالیستی و ناسیونالیستی. در سال ۱۳۲۲ش، از تلفیق دو محفل مطالعاتی از جوانان، به رهبری سیدجلال‌الدین آشتیانی و محمد نخشب، گروهی به نام نهضت خداپرستان سوسیالیست به‌وجود آمد. قاسم شکیب‌نیا، کاظم یزدی، حسین راضی، جعفر آشتیانی، و نهاوندی از دیگر بانیان این گروه بودند. با گسترش نهضت ملی ایران و نهایتاً تشکیل جبهۀ ملی در اواخر دهۀ ۱۳۲۰ش، فعالیت خداپرستان سوسیالیست در دو شاخه جریان یافت. آشتیانی و هواداران او همچنان به فعالیت‌های فرهنگی غیر‌حزبی و نیمه‌مخفی ادامه دادند. انتشار نشریۀ مهد علم به‌کوشش نهاوندی از فعالیت‌های آنان بود. این شاخه همچنین تشکلی با نام «جمعیت تعاونی خداپرستان» به وجود آورد. برخی از اعضای این شاخه در انجمن اسلامی دانشجویان به فعالیت پرداختند و با نشریاتی چون گنج شایگان، که این انجمن منتشر می‌کرد، همکاری کردند. پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ش، فعالیت این شاخه عملاً متوقف شد، گرچه چندتن از اعضا در نهضت مقاومت ملی به مبارزات خود ادامه دادند. شاخۀ دیگر نهضت خداپرستان سوسیالیست، به فعالیت‌های رسمی و علمی حزبی روی آورد و در قالب جمعیت خداپرستان سوسیالیست اعلام موجودیت کرد. محمد نخشب، حسین راضی و معین‌‌الدین مرجائی از اعضای این جمعیت بودند و روزنامۀ صبح امید ارگان جمعیت بود. اعضای جمعیت پس از چندی به حزب ایران پیوستند و نخشب و راضی به عضویت شورای مرکزی حزب درآمدند. خداپرستان سوسیالیست عضو حزب ایران، در بهمن ۱۳۳۱ش با جدایی از حزب ایران، جمعیت آزادی مردم ایران را تشکیل دادند.