نیروی دریایی ایران
| نیروی دریایی ایران | |
|---|---|
| نام فارسی | نیروی دریایی ایران |
| نوع کاربری | سازمان دفاعی |
| سال تاسیس | ۱۳۰۳ش |
| موسس | رضاشاه |
| علت تاسیس / تشکیل | حراست و پاسداری از آب‌های کشور، جلوگیری از رخنه، تجاوز و تهاجم دشمنان به ایران از طریق دریا و رودخانه‌های قابل کشتی‌رانی، و مقابله با دشمن در صورت وقوع جنگ |
نیروی دریایی ایران
یکی از سه نیروی اصلی قوای مسلح و منظم ایران، با وظیفۀ حراست و پاسداری از آب‌های کشور، جلوگیری از رخنه، تجاوز و تهاجم دشمنان به ایران از طریق دریا و رودخانه‌های قابل کشتی‌رانی، و مقابله با دشمن در صورت وقوع جنگ. نیروی دریایی ایران پیشینه‌ای دیرینه دارد. نخستین‌بار داریوش اول هخامنشی برای عبور از رود سند و تصرف هند غربی، از کشتی استفاده کرد و چون جنگ او با یونانیان آغاز شد، فرمان به ساختن کشتی‌های بزرگ برای حمل اسب و سرباز داد. در زمان خشایارشا نیروی دریایی ایران گسترش بسیار یافت. سپاهیان ایران برای حمله به یونان از کشتی استفاده کردند. کشتی‌سازان و دریانوردان کرانه‌های مدیترانۀ شرقی نیز در استخدام ایرانیان بودند. مهندسان نظامی خشایارشا برای حمله به یونان، بر تنگۀ داردانل پل‌های قایقی ساختند و سپاهیان ایرانی از این پل گذشتند و از طریق آسیای صغیر به قارۀ اروپا وارد شدند. اشکانیان بیشتر به سواره‌نظام متکی بودند و به نیروی دریایی توجهی نمی‌کردند، اما ساسانیان بار دیگر به کشتی‌سازی و کشتی‌رانی نظامی و تجاری روی آوردند. بعد از ساسانیان تا دورۀ صفویه، در ایران از نیروی دریایی خبر و اثری نیست. تصرّف جزایر هرمز و قشم توسط پرتغالی‌ها (۱۵۰۶)، شاه‌عباس را بر آن داشت تا با کمک ناوگان انگلیسی پرتغالی‌ها را از خلیج‌فارس بیرون براند. نادرشاه افشار تصمیم گرفت در خلیج‌فارس نیروی دریایی منسجمی به‌وجود آورد و از همین‌رو در بندر بوشهر کارخانۀ کشتی‌سازی و در بندرعباس کارخانۀ توپ‌ریزی احداث کرد و در ضمن به فکر ایجاد نیروی دریایی مستقل در دریای خزر افتاد. ناصرالدین‌شاه قاجار دو فروند کشتی (پرسپولیس و شوش) از آلمان خرید، که در ۱۳۰۳ق وارد بوشهر شدند. فرماندهان این ناوها آلمانی بودند. در زمان مظفرالدین‌شاه یک کشتی کوچک بخاری به نام «مظفری» و رفته‌رفته چهار ناوچۀ دیگر خریداری شد. کشتی مظفری بعد از آن‌که رضاخان سردار سپه به فرماندهی کل قوا رسید، هستۀ تشکیل نیروی دریایی نوین ایران شد (۱۳۰۲ش). نیروی دریایی اسماً از اول اسفند ۱۳۰۳ش با یک فروند کشتی و چند افسر جزء و عده‌ای ملاح، آغاز به‌کار کرد. در همین سال کشتی سفیدرود (نهنگ بعدی) به فرماندهی افسری ایرانی در دریای خزر اقدام به عملیات نظامی علیه ترکمن‌های مسلح یاغی کرد. در ۱۳۰۳ش رضاخان، در مقام نخست‌وزیر، برای سرکوبی شیخ خزعل به خوزستان رفت و سه کشتی متعلق به او را به‌تصرّف درآورد و جزو نیروی دریایی قرار داد. در ۱۳۰۴ش نخستین دستۀ دانشجویان ایرانی برای آموختن تعلیمات دریایی به ایتالیا اعزام شدند. در ۱۳۱۱ش با بازگشت اولین افسران دریایی ایران و رسیدن ناوهای سفارشی به ایتالیا، نیروی دریایی ایران به فرماندهی ناخدا یکم غلام‌علی بایندر در خلیج‌فارس تشکیل شد. نیروی دریایی ایران در شمال، در ۱۳۱۴ش تأسیس شد. در شهریور ۱۳۲۰ش، اشغالگران انگلیسی نیروی دریایی ایران را نابود کردند. دریادار بایندر و بیش از ۶۰۰ دریانورد نظامی ایران در این حمله کشته شدند. روس‌ها نیز در دریای خزر به عملیات هم‌زمان و مشابهی دست زدند. در ۱۳۲۵ش، دولت انگلیس دو ناو (ببر و پلنگ) به‌جای کشتی‌های غرق‌شده در جنگ به ایران تحویل داد و از آن پس نیروی دریایی ایران تکامل بیشتری یافت. کمی بیش از سقوط رژیم پهلوی، نیروی دریایی ایران قوی‌ترین و کارآمدترین نیروی دریایی در خلیج‌فارس و آب‌های دیگر منطقه بود و در جنگ هشت‌سالۀ عراق علیه ایران توانست به‌نحوی مؤثر ناوگان‌های عراقی را نابود و بندرهای عراق را محاصره و ارتباط آن‌ها با راه‌های دریایی را قطع کند. بعد از جنگ، ایران به خرید دو زیردریایی روسی اقدام کرد و نخستین‌بار امکان عملیات زیرآبی در آب‌های خلیج‌فارس و دریای عمان به‌وجود آمد. بعد از جنگ نیروی دریایی ارتش و سپاه گسترش یافت، بسیار مقتدر شد و تجهیزات پیشرفته تولید کرد.