کانال

از ویکیجو | دانشنامه آزاد پارسی

کانال (canal)
(یا: آبراه) گذرگاهی مصنوعی برای جریان فاضلاب، آبیاری یا کشتی‌رانی. کانال‌های آبیاری، آب را از رودخانه‌ها، آب‌انبارها یا چاه‌ها برای آبیاری زمین‌ها عبور می‌دهند و به‌گونه‌ای طراحی می‌شوند که آب در مسیر خود جریان یکنواخت داشته باشد. کانال‌های کشتی و کشتی‌رانی نیز در یک سطح میان آب‌بندها ساخته می‌شوند و اغلب برای تشکیل یک سیستم آبراه، به رودخانه‌ها یا خورهای دریا مرتبط‌اند. کانال سوئز در ۱۸۶۹ و کانال پاناما در ۱۹۱۴ سفرهای طولانی دور قاره‌ها را حذف و مسیرهای کشتی‌رانی را به‌طرز چشمگیری کوتاه کردند.

کانال‌های آبیاری. رودخانۀ نیل برای حفظ و تداوم زندگی در مصر از زمان‌های بسیار قدیم آب کانال‌هایی را تأمین کرده است. تقسیم آب‌های رود سند و شاخه‌های آن که نظام گسترده‌ای را در پاکستان و پنجاب هند تشکیل می‌دهد، بیش از دَه سال، علت اصلی مناقشه میان هند و پاکستان بود که در ۱۹۶۰ با انعقاد پیمانی بین آن دو خاتمه یافت. حوضۀ رودخانۀ ماری[۱] در ویکتوریای استرالیا و پروژه‌های سنترال و ایمپریال ولی[۲] در کالیفرنیای امریکا، نمونه‌هایی از توسعۀ کانال‌های آبیاری قرن‌های ۱۹ و ۲۰ هستند. برداشت بیش از حد آب برای آبیاری از رودخانه‌ها و دریاچه‌ها ممکن است موجب آسیب‌رسانی به محیط زیست شود.کانال‌های کشتی‌رانی. احتمالاً قدیمی‌ترین و طولانی‌ترین کانال کشتی‌رانی که هنوز از آن استفاده می‌شود، کانال بزرگی[۳] در چین است که تیانجین[۴] را به هانگجو[۵] متصل می‌کند و هوانگ هو[۶] (رودخانۀ زرد) و جانگ جیانگ (چانگ جیانگ)[۷] را به هم ارتباط می‌دهد. این کانال در اصل در سه مرحله از ۴۸۵پ‌م تا ۲۸۳پ‌م به طول ۱۶۰۰ کیلومتر ساخته شد. بخش‌های وسیعی از این کانال طی سال‌های اخیر با گِل‌ولای مسدود شد، اما بین سال‌های ۱۹۵۸ تا ۱۹۷۲ کل شبکه لایروبی، تعریض و بازسازی شد و به موازات آن گام‌هایی برای جلوگیری از بروز سیل و استفاده از آن برای آبیاری و برنامه‌های برقی آبی (هیدرو الکتریکی) برداشته شد. هرساله میلیون‌ها تن بار از این کانال حمل می‌شود. جایی ‌که سرعت عامل تعیین‌کننده نیست، اقتصادی‌بودن نقل و انتقال کالاها از طریق کانال موجب تجدید حیات کانال‌ها شده است. بلژیک، فرانسه، آلمان و کشورهای اتحاد جماهیر شوروی سابق ازجمله کشورهایی هستند که با توسعه کانال‌هایشان آن‌ها را کارآمدتر کرده‌اند. آبراهِ بالتیک ـ ولگا، که بندر لیتوانیایی کلایپدا[۸] واقع در دهانۀ‌ دنیِپر در دریای سیاه را با کاهوکا[۹] پیوند می‌دهد، ۲,۴۳۰ کیلومتر طول دارد. یک کانال دیگر از شمال کریمه[۱۰] می‌گذرد، بنابراین سفر کشتی‌ها از دنیپر[۱۱] از طریق دریای سیاه به دریای آزوف[۱۲] را کوتاه می‌کند. در امریکای مرکزی، کانال پاناما (۱۹۰۴ـ۱۹۱۴) اقیانوس‌های آرام و اطلس را به ‌هم می‌پیوندد (۶۴ کیلومتر). در امریکای شمالی، کانال ایری[۱۳]، گریت لیکس (دریاچه‌های بزرگ)[۱۴] را به رود هودسن[۱۵] وصل می‌کند. این کانال باب دنیای تجارت را به روی نواحی شمال شرقی و غرب میانه گشود؛ آبراه دریایی سنت ‌لارنس[۱۶] (۱۹۵۴ـ۱۹۵۹) از مونترآل تا دریاچۀ اونتاریو[۱۷] امتداد می‌یابد (۲۹۰ کیلومتر) و با عمیق‌ترکردن آبراه وِلندشیپ[۱۸] و برخی از کانال‌های رودخانه، آبراهی باز می‌شود که کشتی‌های بزرگ اقیانوس‌پیما می‌توانند (در ماه‌هایی که یخبندان نیست) بین اطلس و دِلوث[۱۹] در مینه‌سوتای امریکا، در انتهای غربی دریاچۀ سوپریور[۲۰]، حدود ۳,۷۷۰ کیلومتر سفر کنند. اما اولین کانال انگلیسی در ۱۵۶۶ ساخته شد، نخستین کانال اصلی انگلیس آبراه بریج‌واتر[۲۱] (۱۷۵۹ـ۱۷۶۱) بود که برای دوک سوم بریج واتر ساخته شد تا زغال‌سنگ را از معادن زغال‌سنگش به منچستر حمل کند. افزایش ناگهانی کانال‌ها در قرن ۱۹ یکی از علل انقلاب صنعتی بود. ساخت کانال‌ها هزاران شغل ایجاد کرد و تقاضا برای صنایع چوب، آجر و خاک‌ رس را افزایش داد. همچنین به رشد مهارت‌های مهندسی شهری کمک کرد. تأمین مبالغ هنگفت برای ساخت کانال‌ها منجربه تأسیس بورس سهام شد که می‌توانست پول مورد نیاز صنعت را فراهم کند. با این ‌حال استفاده از کانال‌ برای حمل‌ونقل مسافر کُند و نامناسب و ساخت آن‌ها بدین‌منظور پرهزینه بود، به‌ویژه در سرزمین ناهموار انگلیس و اسکاتلند که پیشرفت و توسعۀ صنعت عمدتاً در آن‌جا به وقوع می‌پیوست. پس از ۱۸۵۰، خط راه‌آهن به‌منزلۀ شیوۀ اصلی حمل‌ونقل جایگزین کانال‌ها شدند. امروزه بسیاری از کانال‌ها که به‌لحاظ تجاری کاربرد خود را از دست داده‌اند و برای مقاصد تفریحی استفاده می‌شوند.

کانال‌های مهم جهان
نام موقعیت طول (کیلومتر) تاریخ گشایش  
آمستردام هند 72 1952 Amsterdam
پاناما پاناما 82 1914 Panama
دریای سفید روسیه 227 1933 White Sea
دریای شمال هلند 31 1876 North Sea
سنت لارنس كانادا 302 1959 Saint Lawrence
سوئز مصر 168 1869 Suez
كیل آلمان 98 1898 Kiel
مسكو روسیه 128 1937 Moscow
نیووه هلند 33 1872 Nieuwe
ولگا ـ دون روسیه 101 1952 Volga-Don
هوستون امریكا 91 1940 Houston

 


  1. Murray
  2. Imperial and Central Valley projects
  3. Grand Canal
  4. Tianjin
  5. Hangzhou
  6. Huang He
  7. Chang Jiang
  8. Klaipeda
  9. Kahovka
  10. Crimea
  11. Dnieper
  12. Azov
  13. Erie
  14. Great Lakes
  15. Hudson River
  16. St Lawrence Seaway
  17. Lake Ontario
  18. Welland Ship Canal
  19. Duluth
  20. Lake Superior
  21. Bridgewater Canal