گیلانشاه
گیلانشاه (godwit)
پرندگان آب‌چر جنس Limasa، از خانوادۀ آبچلیکان[۱]، راستۀ آبچلیک‌سانان[۲]. این خانواده آبچلیک‌ها و پاشلک‌ها را نیز شامل می‌شود. گیلانشاه منقاری بسیار بلند و اندکی خمیده، و پاهایی بلند و باریک دارد. بخش اعظم درشت‌نی پرنده فاقد پر است، و ناخن شانه‌مانندی روی انگشت سوم دارد. چهار گونه از این جنس شناخته شده‌اند که همۀ آن‌ها در تالاب‌ها، به‌خصوص در تالاب‌های ساحلی، یافت می‌شوند. این پرندگان عمدتاً ساکن قطب شمال و نواحی معتدل نیمکرۀ شمالی‌اند، امّا در تابستان‌ها به‌طرف جنوب، و تا امریکای شمالی و جنوبی و نیوزیلند مهاجرت می‌کنند. گیلانشاه دم‌سیاه Limosa limosa و گیلانشاه حنایی Limosa lapponica پرندگان مهاجر عبوری بریتانیایند. در ایران نیز این پرندگان در زمستان‌ها مهاجر عبوری‌اند و در اغلب آبگیرهای داخلی و ساحلی دیده می‌شوند. در گذشته، گیلانشاه دم‌سیاه به‌فراوانی در بریتانیا زاد و ولد می‌کرد، امّا از اواخر قرن ۱۹، عمدتاً به این علت که انسان‌ها محیط زندگی آن‌ها را خشک کردند، از زادآوری در بریتانیا خودداری کرده‌اند. اکنون این پرندگان به‌صورت محدود در نواحی حفاظت‌شدۀ طبیعی در فِنز[۳]، در امتداد رود اوز[۴]، زادآوری می‌کنند. در ایران از جنس Limosa، دو گونه شناسایی شده است که عبارت‌اند از گیلانشاه بال‌سفید یا گیلانشاه دم‌سیاه Limosa Limosa، و گیلانشاه حنایی Limosa lapponica. از جنس Numenius نیز چهارگونه در ایران یافت می‌شود که همگی گیلانشاه خوانده می‌شوند و عبارت‌اند از گیلانشاه ابرو سفید Numienius phaeopus، گیلانشاه خالدار Numenius tenuirostris، گیلانشاه بزرگ Numenius arquata، و گیلانشاه خاور دور Numenius madagascariensis. گیلانشاه با نُه گونه آبچلیک، هفت گونه تلیله و تعدادی دیگر از پرندگان، مجموعاً ۳۰ گونه، خانوادۀ آبچلیک را در ایران تشکیل می‌دهند.