امر بین الامرین

از ویکیجو | دانشنامه آزاد پارسی

اَمرٌ بَین‌الْأَمرَین
در کلام اسلامی، طرد و نفی دو دیدگاهِ افراطی جبر و تفویض و اختیارکردن راهی میانه مبتنی‌بر توأمان‌بودن نامحدودی قدرت خداوند و اختیار و مسئولیت انسان. متکلمان امامیه بر بنیاد حدیث «لاجَبْرَ و لاتَفویضَ بل اَمرٌ بینَ‌الأَمْرَین»، منقول از امام صادق (ع) کوشیده‌اند راه میانه را بدین شرح تفسیر کنند: ۱. توانایی بر انجام‌دادن نیکی‌ها؛ به نظر شیخ صدوق (متوفی ۳۸۱ق) و شیخ مفید (متوفی ۴۱۳ق) خداوند مردم را به گناهکاری وانمی‌دارد، تکلیف ما لایطاق هم نمی‌کند؛ بلکه آنان را به انجامِ کردارهای نیک فرمان می‌دهد و توان انجامِ این کار را هم به آنان داده است؛ ۲. انسان، علت نزدیک و خدا علت دور کارهاست. خواجه نصیر طوسی می‌گوید کردارهای ارادی انسان دو علت فاعلی دارد: علت دور خداست و علت نزدیک انسان است. توجه به هر دو علّت راه میانه است و غفلت از یکی از این دو موجب گرایش به جبر یا تفویض می‌گردد؛ ۳. قدرت انسان و یاری خدا؛ به‌نظر بیشتر متکلمان امامیه راه میانه عبارت از آن است که بپذیریم انسان کردارهای ارادی خود را با قدرت خود و نیز با یاری جُستن از خداوند انجام می‌دهد.