سوید
| سوید | |
|---|---|
| نام فارسی | سوئد |
| نام لاتین | Sweden |
| نظام سیاسی | پادشاهی |
| جمعیت | 9,440,588 نفر |
| موقعیت | اروپای شمال غربی و در شرق شبه‌جزیرۀ اسکاندیناوی |
| پایتخت | استکهلم |
| تراکم نسبی (نفر در کیلومتر مربع) | 21 |
| رشد سالانه (درصد) | 0/4 |
| شهرهای اصلی | استکهلم، گوتبورگ، مالمو، اوپسالا، لینکوپینگ و وَستِروس |
| زبان | سوئدی |
| دین | مسیحیت |
| مساحت (کیلومتر مربع) | 449,965 |
| واحد پول | یورو |
سوئد (Sweden)
موقعیت. کشور پادشاهی سوئد در اروپای شمال غربی و در شرق شبه‌جزیرۀ اسکاندیناوی[۱] جای دارد و از شمال شرقی به فنلاند، از شرق و جنوب به خلیج بوتنی[۲] و، دریای بالتیک[۳]، و از غرب به پهناب[۴] کاتگات[۵]، و نروژ محدود شده است. مساحت این سرزمین ۴۴۹,۹۶۵ کیلومتر مربع است و شهر استکهلم پایتخت آن است.
سیمای طبیعی. سرزمین نیمه کوهستانی سوئد از دو بخش کوه‌های غربی و جلگه‌های شرقی تشکیل شده است. خط‌الرأس[۶] کوه‌های غربی، که استخوان‌بندی شبه‌جزیرۀ اسکاندیناوی را تشکیل می‌دهند، دو کشور سوئد و نروژ را از هم جدا می‌کند و در شمال به رشته‌کوه‌های چولن[۷] موسوم می‌شوند. بلندترین نقطۀ کشور، کوه کِبنِکایسه[۸] با ارتفاع ۲,۱۱۱ متر در همین کوه‌ها واقع است و رودخانه‌های متعدد سوئد، که همگی به سوی جنوب شرقی جریان دارند، از همین کوه‌ها سرچشمه می‌گیرند. دامنۀ شرقی کوه‌های مزبور به جلگه‌های ساحلی خلیج بوتنی و دریای بالتیک ختم می‌شود و رودخانه‌های مرزی موئونیو[۹] و تورِنه[۱۰]، در مرز کشور فنلاند، و نیز رودهای لولِه (لولئالو)[۱۱]، پیتِه[۱۲]، شِلِفتِه[۱۳]، اوِمه[۱۴]، اُنگرمان[۱۵]، ایندال[۱۶]، یوسنان[۱۷]، دال[۱۸]، کلار[۱۹]، گوتا[۲۰] و بسیاری رودهای دیگر، در این ناحیه جریان دارند و همگی به خلیج بوتنی و دریای بالتیک می‌ریزند. نواحی جنوبی سوئد، هموارترین بخش این کشور است و بیشتر شهرها و تأسیسات آن در همین بخش جا دارند و تراکم دریاچه‌های متعددی که مساحتشان به ۱۲/۱ وسعت کشور می‌رسد، از ویژگی‌های جغرافیایی آن است. دریاچۀ وَنِرن[۲۱] با مساحت ۵,۵۸۵ کیلومتر مربع بزرگ‌ترین دریاچۀ سوئد به‌شمار می‌آید و دیگر دریاچه‌های مهم آن عبارت‌اند از وَتِرن[۲۲]، مَلارِن[۲۳]، سیلیان[۲۴]، استورشون[۲۵] و، هورناوان[۲۶]. کرانه‌های سوئد در دریای بالتیک صخره‌ای و سنگی است و چند جزیرۀ کوچک مانند گوتلاند[۲۷] و اولاند[۲۸]، و جزیرک[۲۹]های بسیاری که در آب‌های ساحلی آن جای دارند، جزیی از خاک این کشور محسوب می‌شوند. کشور سوئد از ۲۴ استان تشکیل شده و شهرهای مهم آن عبارت‌اند از استکهلم، گوتبورگ (یوتِبوری)[۳۰]، مالمو[۳۱]، اوپسالا[۳۲]، لینکوپینگ (لینچوپینگ)[۳۳]، و وَستِروس[۳۴]. با این‌که سوئد در عرض‌های جغرافیایی بالا قرار دارد، ولی جریان دریایی گلف استریم[۳۵] و بادهای غرب وزانی[۳۶] که از نواحی گرم اقیانوس اطلس شمالی به سوی این سرزمین می‌وزند، موجب اعتدال نسبی آن شده‌اند. زمستان‌های نواحی شمالی سوئد بسیار سرد و پربرف، و یخ‌بندان است و چهار تا هفت‌ماه به درازا می‌کشد. تابستان‌های آن ملایم و خنک است و تعداد ساعات روشنایی روز قابل توجه است. نواحی جنوبی نسبت به سرزمین‌های شمالی معتدل‌ترند و از گرمای بیشتری بهره‌مندند و بارندگی آن به فصل خاصی محدود نیست و در سراسر سال روی می‌دهد. میانگین دمای شهر استکهلم در دی‌ماه ۰.۵ درجۀ سانتی‌گراد و در تیرماه ۱۷ درجۀ سانتی‌گراد است و میانگین بارندگی سالانۀ آن به ۳۸۵ میلی‌متر می‌رسد. نواحی شمالی سوئد دارای پوشش گیاهی شمالگانی است و دامنه‌های ارتفاعات مرکزی و جنوبی از درختان قان و بید، مستور است و کاج و سرو خاص جلگه‌های ساحلی آن است. جلگه‌های جنوبی را درختان برگ‌ریز فراگرفته است و آهو، گوزن، خرس، سیاه‌گوش، گرگ، گونه‌های خاصی از پرندگان و آبزیان ساحلی و درون‌بومی، حیات وحش آن محسوب می‌شوند.
اقتصاد. آب و آهن و چوبِ فراوان پایه‌های اقتصادِ سوئد را تشکیل می‌دهند و عناصر سه‌گانۀ بالا در سرزمین‌های شمالی سوئد به وفور یافت می‌شوند. صنعت چوب سوئد بسیار پیشرفته است و ۴۵ درصد از مساحت کشور برای تولید و آمایش آن اختصاص یافته است. علاوه بر چوب و الوار که حجم آن به ۳۰.۳میلیون متر مکعب می‌رسد، روغن تربانتین، رزین و خمیر سلولز از دیگر فرآورده‌های جنگلی سوئد هستند. رودخانه‌های شمال این کشور منبع تولید نیروی الکتریسیته و وسیلۀ حمل الوار و چوب‌های قطع‌شده از جنگل‌ها هستند. چوب‌های مزبور در کارگاه‌های چوب‌بری شمال به‌عمل می‌آیند و از همان‌جا به بازارهای بین‌المللی صادر می‌شوند و یا برای کارهای تکمیلی به جنوب این کشور فرستاده می‌شوند. کمتر از هفت درصد از اراضی کشور به کشاورزی اختصاص یافته و فرآورده‌های آن که از چغندر قند، غلات، سیب‌زمینی و ذرت و چاودار تشکیل شده است ۵/۴ نیازهای داخلی را تأمین می‌کند و میزان ماهی صیدشده آن معادل ۳۳۲,۵۰۰ تن است. معادن آهن نواحی شمالی، یکی از غنی‌ترین معادن جهان است و معادن مس، روی، سرب و اورانیوم آن نیز اهمیت زیادی دارند. سوئد از نظر تولید نیروی الکتریسیته به‌شیوۀ برقابی[۳۷] در رده‌های نخست جهان قرار دارد و نیمی از ۳۴,۵۰۰ مگاوات برق تولیدشدۀ آن به این شیوه تأمین می‌شود و نیم دیگرِ آن را نیروگاه‌های هسته‌ای و حرارتی تولید می‌کنند. صنعت سوئد بر منابع زیرزمینی سرشار آن متکّی است و وسایل الکتریکی و الکترونیکی، سخت‌افزار[۳۸]های رایانه‌ای، وسایل و تجهیزات حمل و نقل، ماشین‌آلات، مصنوعات چوبی، وسایل خانگی، کاغذ، منسوجات و پوشاک از فرآورده‌های آن است.
حکومت و سیاست. کشور سوئد با نظام سلطنتی مشروطۀ چندحزبی و با یک نهاد قانون‌گذاری اداره می‌شود و شخص شاه امور کشور را به‌طور تشریفاتی سرپرستی می‌کند. مجلس قانون‌گذاری سوئد (ریکسداگ[۳۹]) ۳۴۹ عضو دارد که مردم آنان را برای دوره‌های ۴ساله برمی‌گزینند، و رهبر حزب حائز اکثریت در مجلس نخست‌وزیری و تشکیل هیئت دولت را برعهده می‌گیرد. کارل گوستاو شانزدهم[۴۰] از سپتامبر ۱۹۷۳، مقام سلطنت سوئد را داراست.
مردم و تاریخ. جمعیت سوئد حدود ۹,۴۴۰,۵۸۸ نفر است (۲۰۱۱) و تراکم نسبی آن به ۲۱ نفر در کیلومتر مربع می‌رسد. روند افزایش سالانۀ جمعیت سوئد ۰.۴ درصد است و سوئدی‌ها ۹۱ درصد از جمعیت این کشور را تشکیل می‌دهند. ۸۹ درصد از مردم آن پروتستانِ لوتری‌اند، و ۸۴ درصدشان شهرنشین‌اند و سوئدی زبان رسمی آنان است. میانگین امید به زندگی در این کشور ۸۰ سال است و ۹۹ درصد از بزرگسالان آن باسوادند. تاریخ سوئد تا پیش از ظهور وایکینگ[۴۱]ها به‌درستی روشن نیست و بیشتر به افسانه و داستان شباهت دارد. وایکینگها در قرن‌های ۹ تا ۱۰م جوامعی را در کنار رودخانه‌ها تأسیس کردند و بین دریای بالتیک و دریای سیاه به آمد و رفت و دادوستد پرداختند و از سوی دیگر به اروپای غربی نیز دست‌درازی می‌کردند. این قوم در قرن‌های ۱۱ و ۱۲م با هم متحد شدند و به آیین مسیح گرویدند. سوئد در قرن ۱۲م فنلاند را تصرف کرد و در ۱۳۹۷م به اتحادیۀ کالمار[۴۲] که دانمارک و نروژ اعضای آن بودند پیوست. این سرزمین در ۱۵۲۳ تحت فرمانروایی گوستاو اول[۴۳]، از خاندان واسا[۴۴]، قرار گرفت و او نخستین دولت پادشاهی سوئد را پایه‌گذاری کرد و سرزمین‌های جنوبی سوئد را در ۱۵۵۸ از تصرف دانمارک درآورد، و در ۱۵۶۱ استونی را تصرف کرد. گوستاو دوم معروف به گوستاو آدولف[۴۵]، در ۱۶۱۷ کارلیا[۴۶]ی شرقی و اینگریا[۴۷] و لیونیا[۴۸] را ضمیمۀ خاک خود کرد و سوئد را به اوج عظمت و اقتدار رساند. این دولت در جنگ‌های معروف سی‌ساله به‌عنوان نیرومندترین دولت اروپایی شرکت جست و در ۱۶۵۰ به امپراتوری مقدس روم[۴۹] پیوست، در زمان کارل یازدهم[۵۰] بخشی از متصرفات خود را از دست داد، و رفته‌رفته روبه ضعف نهاد. گوستاو چهارم در ۱۸۰۳ با ناپلئون بناپارت جنگید و در ۱۸۰۸ فنلاند را به روسیه واگذار کرد. مارشال برنادوت[۵۱] (۱۷۶۳ـ۱۸۴۴) ملقب به کارل چهاردهم، در جنگ متفقین علیه ناپلئون اول شرکت کرد و پس از شکست و تبعید ناپلئون، نروژ را ضمیمۀ قلمرو خود کرد. سوئد در قرن ۱۹ راه دموکراسی پیش گرفت و نخستین قانون اساسی دموکراتیک خود را در ۱۸۶۴ تدوین و تصویب کرد. این کشور در جنگ‌های جهانی اول و دوم بی‌طرفی اختیار کرد، در ۱۹۴۶ به عضویت سازمان ملل متحد درآمد، و در ۱۹۹۵ به اتحادیۀ اروپا پیوست.
- ↑ Scandinavian Peninsula
- ↑ Gulf of Bothnia
- ↑ Baltic Sea
- ↑ Broad of Water
- ↑ Kattegat
- ↑ Ridge Line
- ↑ Kjolen
- ↑ Kebnekaise
- ↑ Muonio
- ↑ Torne
- ↑ Lule (Lulealv)
- ↑ Pite
- ↑ Skellefte
- ↑ Ume
- ↑ Angerman
- ↑ Indal
- ↑ Ljusnan
- ↑ Dal
- ↑ Klar
- ↑ Gota
- ↑ Vanern
- ↑ Vattern
- ↑ Malaren
- ↑ Siljan
- ↑ Storsjon
- ↑ Hornavan
- ↑ Gotland
- ↑ Oland
- ↑ Ilet
- ↑ Goteborg
- ↑ Malmo
- ↑ Uppsala
- ↑ Linkopin
- ↑ Vasteros
- ↑ Gulf Stream
- ↑ Westerly Winds
- ↑ Hydro electric
- ↑ Hard Ware
- ↑ Riksdag
- ↑ Carl Gustaf XVI
- ↑ Viking
- ↑ Union of Kalmar
- ↑ Gustav I
- ↑ Vasa
- ↑ Gustavus Adolphus
- ↑ Karelia
- ↑ Ingria
- ↑ Livouia
- ↑ Holy Roman Empire
- ↑ Charles XI
- ↑ Bernadotte