پاسکال، بلز (۱۶۲۳ـ۱۶۶۲)

بلز پاسکال Blaise Pascal
زادروز	۱۶۲۳م
درگذشت	۱۶۶۲م
ملیت	فرانسوی
شغل و تخصص اصلی	ریاضی دان
شغل و تخصص های دیگر	فیزیک دان
آثار	اندیشه ها (۱۶۷۰)
گروه مقاله	ریاضیات

پاسْکال، بِلز (۱۶۲۳ـ۱۶۶۲)(Pascal, Blaise)

پاسْکال، بِلز

فیلسوف و دانشمند فرانسوی. در زمینۀ هیدرولیک، حساب دیفرانسیل و انتگرال، و نظریۀ ریاضی احتمال تحقیق کرد و موجب گسترش این مباحث شد. پاسکال ضمن تحقیقات ریاضی خود، دامنۀ شناخت کلی مقاطع مخروطی را توسعه بخشید، دستگاه نمادی جبریای معرفی کرد که با دستگاه دکارت برابری می‌کرد، و کاربرد مثلث حسابی، معروف به مثلث پاسکال، را برای بررسی احتمالات رواج داد (← مثلث_پاسکال). او با فرما دو مسئلۀ خاص احتمال را بررسی کرد: یکی احتمال این‌که هنگام ریختن تاس، وجه خاصی از تاس در تعداد مفروضی از دفعات رو بیاید؛ و دوم مسئلۀ تقسیم جایزه بین بازیکنان بازی نیمه‌تمام، با این فرض که امتیازهای بازیکنان در هنگام قطع بازی و امتیازهای لازم برای بردن بازی معلوم باشد. پاسکال با استفاده از مثلث حسابی به تحلیل ترکیبیاتیِ این مسئله پرداخت. از ۱۶۵۷ تا ۱۶۵۹، نظریۀ تقسیم‌ناپذیرهای خود را، که پیش‌درآمد حساب انتگرال بود، تکمیل کرد و توانست با آن به بررسی مسائل بی‌نهایت کوچک‌ها، از قبیل محاسبۀ مساحت و حجم، بپردازد. پاسکال در زمینۀ هیدروستاتیک به تکرار آزمایش اوانجلیستا توریچلی، فیزیک‌دان ایتالیایی، پرداخت تا ثابت کند فشار هوا ستونی از جیوه را برقرار نگه می‌دارد. او تأیید کرد که لازم است در فضای بالای لوله خلأ باشد، و درصدد برآمد ثابت کند ستون جیوه با نیروی وزن هوا، که بر سطح جیوه در مخزن پایین لوله وارد می‌شود، برقرار می‌ماند. پاسکال این نظر را مطرح کرد که در ارتفاع‌های بالا هوای کمتری در اطراف لوله وجود دارد و ستون کوتاه‌تر خواهد بود. ضعف جسمی مانع از این شد که خود آزمایشی در این‌باره صورت دهد و اجرای آن را به شوهر خواهرش محول کرد. در ۱۶۴۸، آزمایش‌ها در پوئی ـ دو ـ دوم روی ستون جیوه صورت گرفت و نتایج مورد انتظار به دست آمد. این نتایج سریعاً منجر به تحقیقاتی دربارۀ استفاده از فشارسنج جیوه‌ای برای پیش‌بینی وضع هوا شد. پاسکال سپس به بررسی فشار در مایعات و گازها پرداخت و کشف کرد که فشار در همۀ جهات، در سراسر مایع، به تساوی منتقل می‌شود و جهت آن همواره عمود بر هر سطح از مایع است. اصل پاسکال، که در مقاله‌ای از او دربارۀ هیدروستاتیک مطرح شد (۱۶۵۴)، کاربردهایی اساسی در هیدروستاتیک دارد و بر کارکرد ماشین‌های هیدرولیکی، مانند پرس هیدرولیک و جک هیدرولیکی، حاکم است. پاسکال بین ۱۶۴۲ تا ۱۶۴۵، ماشینی برای انجام عملیات جمع و تفریق ساخت و سپس، ترتیبی برای تولید و فروش این ماشین‌حساب داد. حداقل هفت دستگاه از این «رایانه‌ها» هنوز موجود است. در ۱۶۵۲، یکی از این رایانه‌ها به ملکه کریستینا، ملکۀ سوئد، تقدیم شد. پاسکال در کلرمون ـ فران زاده شد. در نوجوانی با دکارت و فرما، ریاضی‌دانان مشهور، در پاریس ملاقات کرد. از ۱۶۵۴، روابط نزدیکی با دیر ژانسنیست‌ها در پور رویال برقرار کرد. در کتاب نامه‌های ولایتی (۱۶۵۶) خود از یکی از شخصیت‌های برجستۀ فرقۀ یانسنی، با نام آنتوان آرنو (۱۶۱۲ـ۱۶۹۴)، در برابر ژزوئیت‌ها (یسوعیان) دفاع کرد. کتاب اندیشه‌ها (۱۶۷۰) بخشی از دفاعیه‌ای ناتمام از دین مسیحی است. آخرین برنامۀ او طراحی نظام حمل‌و‌نقل عمومی پاریس بود که در ۱۶۶۲ افتتاح شد. پاسکال با تحقیقات پیش‌گامانه‌اش دربارۀ فشار مایعات، پایه‌ای برای علوم هیدرولیک و هواشناسی به دست داد. واحد فشار را در سیستم بین‌المللی اوزان و مقادیر به افتخار او، پاسکال نامیده‌اند. یک پاسکال برابر با فشار یک نیوتون بر متر مربع است.

---