بولتسمان، لودویگ (۱۸۴۴ـ۱۹۰۶)

بولْتْسمان، لودویگ (۱۸۴۴ـ۱۹۰۶)(Boltzmann, Ludwig)
فیزیک‌دان اتریشی. در زمینۀ نظریۀ جنبشی گازها تحقیق می‌کرد. در این نظریه، خواص گازها بر اساس حرکت اتم‌ها و مولکول‌های سازندۀ آن‌ها توضیح داده می‌شود. بولتسمان بنیاد‌گذار شاخه‌ای از فیزیک است که امروز به مکانیک آماری معروف است. او فرمولی با نام توزیع بولتسمان به‌دست آورد که در آن، تعداد اتم‌ها یا مولکول‌های دارای انرژی معین در هر دمای خاص مشخص می‌شود. مقدار ثابت موجود در این فرمول را ثابت بولتسمان می‌گویند. بولتسمان در وین زاده شد، در لینتس و وین درس خواند، و در وین، گراتس، مونیخ و لایپزیگ سمت‌های دانشگاهی داشت. مخالفت با نظریه‌هایی که در زمینۀ ساختار اتم‌ها مطرح کرده بود، او را دچار افسردگی کرد و درست پیش از این‌که نظریاتش پذیرش عمومی پیدا کند، دست به خودکشی زد. در ۱۸۶۸، فرمول توزیع بولتسمان را در مقاله‌ای دربارۀ تعادل گرمایی گازها به‌دست داد. در این مقاله‌ ثابتی وجود دارد که عملاً بخش بنیادی هرگونه صورت‌‌بندی ریاضی متداول در فیزیک آماریِ کلاسیک و کوانتومی است. پژوهش بولتسمان در زمینه‌های گاز، الکترومغناطیس، و ترمودینامیک، او را به این نتیجه رهنمون شد که پدیده‌ها را باید از دید رویدادهای اتمی و نظریۀ احتمالات بررسی کرد و این امر به شکل‌گیری مکانیک آماری منتهی شد. در این شاخه از فیزیک می‌پذیرند که خواص بزرگ‌مقیاس ماده، مثل رسانندگی و گران‌روی، براساس خواص جمعی اتم‌های سازنده‌شان قابل درک و محاسبه‌اند. بولتسمان بر این باور بود که قانون دوم ترمودینامیک را باید براساس این دیدگاه بررسی‌ کرد.