دیالکتیک روشنگری

دیالکتیک روشنگری (Dialektik der Aufklarung)

(با عنوان فرعی قطعات فلسفی) کتابی در فلسفه و روان‌شناسی اجتماعی، تألیف تئودور آدورنو و ماکس هورکهایمر، به زبان آلمانی، منتشرشده در ۱۹۴۷. کتاب در دو دیباچه، یکی متعلق به چاپ ۱۹۴۷ و یکی مربوط به چاپ ۱۹۶۹، چهار فصل، و دو پی‌افزود تکمیلی بر بخش نخست تدوین شده است: بخش نخست، با عنوان «مفهوم روشنگری» با دو ضمیمه، ضمیمۀ یک با عنوان «اودیسئوس یا اسطورۀ روشنگری» و ضمیمۀ دو با عنوان «ژولیت یا روشنگری و اخلاق»؛ بخش دوم با عنوان «صنعت فرهنگ‌سازی: روشنگری به‌مثابه فریب توده‌ای»؛ بخش سوم با عنوان «عناصر یهودستیزی: مرزهای روشنگری»؛ بخش چهارم با عنوان «یادداشت‌ها و طرح‌ها». پرسش اصلی مؤلفان این است که از چه روست که آدمی به عوض گام‌نهادن در وضعیتی انسانی روزبه‌روز در توحشی از نوعی دیگر فرومی‌رود؟ اما دیالکتیک روشنگری، که مهم‌ترین اثر نظری متفکران موسوم به مکتب فرانکفورت به‌شمار می‌رود، از محدودۀ نقد وقایع فاجعه‌آمیز قرن ۲۰ بسی فراتر می‌رود و بر آن است تا نشان دهد که چگونه روشنگری همچون فرآیند عقلانی‌کردن جامعۀ خود بدل به اسطوره می‌شود و با رجعت به اسطوره، پیوند سلطه بر طبیعت با سلطه بر جامعه به فجایعی همچون ظهور فاشیسم چونان نمادی از عقلِ ابزاری می‌انجامد.