تلسکوپ
تِلِسْکوپ (telescope)
وسیله‌ای اپتیکی برای نشان‌دادن تصاویر اجسام کم‌فروغ و دور، با درشت‌نمایی. هر نوع ابزار برای گردآوری و کانونی‌کردن نور و سایر تابش‌های الکترومغناطیسی را نیز تلسکوپ می‌نامند. تلسکوپی که دهانه یا روزنۀ بزرگ داشته باشد، جزئیات ظریف‌تر و اجسام کم‌فروغ‌تر را بهتر از تلسکوپی با دهانۀ کوچک مشخص می‌کند. در تلسکوپ شکستی[۱] از عدسی، و در تلسکوپ بازتابی[۲] از آینه استفاده می‌کنند. در نوع سوم یا تلسکوپ کاتادیوپتریک (عدسی ـ آینه‌ای)[۳] ترکیبی از عدسی و آینه بهکار می‌رود.
تلسکوپ شکستی. در تلسکوپ شکستی، نور به‌وسیلۀ عدسی‌ای، با نام شیئی[۴]، در انتهای لوله‌ای گردآوری می‌شود و با عدسی چشمی[۵] تصویری درشت‌شده تولید می‌شود. اختراع تلسکوپ شکستی را به عینک‌ساز هلندی، هانس لیپرشای[۶]، نسبت می‌دهند (۱۶۰۸). در ۱۶۰۹، گالیله[۷] با شنیدن خبر اختراع آن به‌سرعت نمونه‌ای از آن را برای خود ساخت و به تولید مجموعه‌ای از این وسایل پرداخت. از ۱۶۱۰ به بعد، گالیله این وسایل را برای رصدهای اخترشناسی بهکار می‌برد. بزرگ‌ترین تلسکوپ شکستی جهان در رصدخانۀ یرکیز[۸]، واقع در ویلیامز بِی[۹] ویسکانسین[۱۰]، قرار دارد و دارای دهانه‌ای ۱۰۲ سانتی‌متری است.
تلسکوپ بازتابی. در تلسکوپ بازتابی، نور به‌کمک آینه‌ای کاو (مقعر)[۱۱] گردآوری و کانونی می‌شود. نخستین تلسکوپ بازتابی را آیزاک نیوتون[۱۲] ساخت (ح۱۶۷۰). آینه‌های بزرگ از عدسی‌های بزرگ ارزان‌ترند، و راحت‌تر نصب می‌شوند. از این‌رو، بزرگ‌ترین تلسکوپ‌ها از نوع بازتابی‌اند. بزرگ‌ترین تلسکوپ بازتابی جهان، با تک‌آینه‌ای شش‌متری، در زیلینچوکسکایا[۱۳]ی روسیه قرار دارد. تلسکوپ‌هایی با دهانۀ باز هم بزرگ‌تر، از ترکیب چندین قطعۀ کوچک‌تر ساخته می‌شوند، تلسکوپ کِک[۱۴] در مائونا کیا[۱۵] از این جمله است. در ۱۹۷۹، تلسکوپی چند آینه‌ای در ماونت هاپکینز[۱۶]، واقع در آریزونای ایالات متحده، نصب شد. این تلسکوپ در واقع شامل شش آینه با دهانۀ ۱.۸متری بود که در مجموع همانند تک‌آینه‌ای به قطر ۴.۵ متر عمل می‌کردند. در ۱۹۹۶، این شش آینه جای خود را به تک آینه‌ای ۶.۵متری دادند. تلسکوپ‌های اشمیت[۱۷] را برای تهیۀ عکس‌های بزرگ‌میدان از آسمان بهکار می‌برند. این تلسکوپ‌ها علاوه‌بر آینه‌ای اصلی، عدسی نازکی نیز در مقابل لوله دارند که میدان دید را افزایش می‌دهد. تلسکوپ آینۀ مایع[۱۸] نوعی تلسکوپ بازتابی است که شامل آینۀ جیوه‌ای چرخانی است. در ۱۹۹۵، ناسا ساخت تلسکوپ آینۀ مایع سه‌متری‌ای را در رصدخانۀ بازماندۀ مداری[۱۹]، در نیومکزیکو، به اتمام رساند.
تلسکوپ‌های فضایی. در حال حاضر، تلسکوپ‌های بزرگ را در مداری بالاتر از محدودۀ آثار تغییر شکل‌دهندۀ جوّ زمین مستقر می‌کنند. تلسکوپ‌های فضایی را برای بررسی تابش‌های فروسرخ[۲۰]، فرابنفش[۲۱]، و پرتوایکسی[۲۲] بهکار می‌برند که در جوّ نفوذ نمی‌کنند. این تابش‌ها در عین حال حاوی اطلاعات بسیاری در زمینۀ تولد، حیات، و مرگ ستاره‌ها و کهکشان‌هایند. تلسکوپ فضایی هابل[۲۳]، با دهانۀ ۲.۴ متر، در ۱۹۹۰ به فضا پرتاب شد و آسمان را واضح‌تر از هر تلسکوپ زمینی رصد می‌کند. در ۱۹۹۶، اخترشناسان انگلیسی، امریکایی، و استرالیایی ساخت تلسکوپ پرتوایکسی را بر مبنای چشم خرچنگ آغاز کردند که دارای هزاران لوله با سطح مقطع مربعی است که نور را به شبکیه باز می‌تاباند. این تلسکوپِ چشم خرچنگیِ ۶.۴میلیون دلاری شامل میلیون‌ها لوله به قطر دَه تا بیست میکرومتر خواهد بود و برای استفاده در ماهواره در نظر گرفته شده است. در ژوئن ۱۹۹۹، ناسا کاوشگر طیف‌شناختی فرابنفش دور[۲۴] را، که تلسکوپ مداری زمین است، به فضا پرتاب کرد.
نیز ← تلسکوپ_رادیویی
- ↑ refracting telescope
- ↑ reflecting telescope
- ↑ catadioptic telescope
- ↑ objective
- ↑ eyepiece
- ↑ Hans Lippershey
- ↑ Galileo
- ↑ Yerkes Observatory
- ↑ Willimas Bay
- ↑ Wisconsin
- ↑ concave mirror
- ↑ Isaac Newton
- ↑ Zelenchukskaya
- ↑ Keck Telescope
- ↑ Mauna Kea
- ↑ Mount Hopkins
- ↑ Schmidt telescopes
- ↑ liquid-mirror telescope
- ↑ Orbital Debris Observatory
- ↑ infrared radiation
- ↑ ultraviolet
- ↑ x-ray
- ↑ Hubble Space Telescope
- ↑ Far Ultraviolet Spectroscopic Explorer