بازالت

از ویکیجو | دانشنامه آزاد پارسی

بازالْت (basalt)

بازالْت
بازالْت
بازالْت
بازالْت
بازالْت

فراوان‌ترین سنگ آذرین آتشفشانی[۱] در منظومۀ شمسی[۲]. بخش عمدۀ سطح سیّاره‌های زمینی[۳] عُطارِد[۴]، زهره[۵]، زمین[۶] مریخ[۷]، و همچنین ماه از جنس بازالت است. بستر اقیانوس‌های زمین درواقع یکسره از بازالت تشکیل شده‌ است. بازالت سنگی مافیک[۸] و متشکّل از مقدار نسبتاً کمی سیلیس[۹]، در حدود ۵۰ درصد وزنی، است. رنگ بازالت معمولاً خاکستری تیره است، اما به رنگ‌های سبز، قهوه‌ای یا سیاه هم یافت می‌شود. کانی[۱۰]های اصلی تشکیل‌دهندۀ آن عبارت‌اند از فلدسپات[۱۱] غنی از کلسیم[۱۲]، و پیروکسن[۱۳] غنی از کلسیم و منیزیوم[۱۴]. زمینۀ بازالت ممکن است شیشه‌ای یا دارای ساختار بلوری ریزدانه‌ای باشد که گاه بلور[۱۵]های درشت نیز در میان آن‌ها دیده می‌شود. گدازۀ[۱۶] بازالتی روان است و گاه پیش از انجماد مسافات طولانی جاری می‌شود. فلات‌های وسیع کلرادو[۱۷] و فلات دکن[۱۸] در جنوب غربی هند براثرِ فوران‌های پیاپی بازالت تشکیل شده‌اند. در بعضی از نقاط، مانند فینگالز کِیو[۱۹] در جزایر هبریدیز داخلی[۲۰] اسکاتلند، و جاینتز کازوِی[۲۱] (گذر غول) در ایرلند شمالی، انقباض[۲۲] گدازۀ مذاب[۲۳] در حین انجماد[۲۴] ستون‌های شش‌گوش ساخته است. در سطح زیرین مناطق دریایی در زمین‌های پست و تیرۀ ماه لایه‌ای از بازالت وجود دارد. بازالت این لایه، در مقایسه با بازالت‌های زمینی، حاوی غلظت تیتانیوم[۲۵] و زیرکونیم[۲۶] بیشتری است و غلظت عنصرهای فرّار مانند پتاسیم[۲۷] و سدیم[۲۸] در آن کمتر است. ویژگی بازالت‌های مریخ نسبت کم آهن به منگنز[۲۹] آن‌ها در مقایسه با بازالت‌های زمینی است. این نتیجه حاصل بررسی شهاب‌سنگ‌های مریخ (شرگوتیت، نوعی از شهاب‌سنگ‌های سی‌اِن‌سی)، و تحلیل و آزمایش‌های فضاپیماها روی خاک و سنگ سطح مریخ است.

 


  1. volcanic igneous rock
  2. solar system
  3. terrestrial planets
  4. Mercury
  5. Venus
  6. Earth
  7. Mars
  8. mafic rock
  9. silica
  10. mineral
  11. feldspar
  12. calcium
  13. pyroxene
  14. magnesium
  15. crystal
  16. lava
  17. Colorado
  18. Deccan
  19. Fingal’s Cave
  20. Inner Hebrides
  21. Giant’s Causeway
  22. shrinkage
  23. Molten Lava
  24. solidification
  25. titanium
  26. zirconium
  27. potassium
  28. sodium
  29. manganese