جبائی، ابوعلی محمد

جُبّائی، ابوعلی محمد (خوزستان ۲۳۵ـ بغداد ۳۰۳ق)

متکلم معتزلی و مؤسس فرقۀ جُبّائیه. پس از فراگیری مقدمات به بصره رفت و نزد علمایی بنام، از‌جمله ابویوسف یعقوب بصری، درس خواند. ابوعلی از معتزلۀ بصره است و در روزگار خویش شیخ معتزله به‌شمار می‌رفت. علم کلام را بر طالبان آن آسان کرد. در ردّ ابن‌راوندی و نَظّام معتزلی رسالاتی تألیف کرد. مردی زاهد و فقیه بود و پس از ابوالهُذَیل عَلّاف از بزرگ‌ترین علمای کلام معتزله به‌شمار می‌رود. ابوالحسن اشعری شاگرد و پسرخواندۀ او بود که از وی جدا شد و در رد ابوعلی و سایر معتزله رسالاتی نوشت. ابوعلی در پاره‌ای از عقاید با معتزلی‌ها اختلاف داشت. ابوهاشم جبایی پسرش بود. پیکر وی را در بُستان در آرامگاه خانوادگی‌اش به‌خاک سپردند. ابوعلی تفسیری به فارسی بر قرآن نوشته که نمانده است. از دیگر آثارش: کتاب‌المخلوق؛ کتاب متشابهُ‌القرآن.