بابل، سرزمین

بابِل، سر‌زمین (Babylonia)

بابِل، سر‌زمين

ناحیۀ فرهنگی باستانی جنوب شرقی بین‌النهرین، بین رودخانه‌های دجله و فرات، در جنوب عراق کنونی، از بغداد تا خلیج فارس. از آن‌جا که شهر بابِل چندین قرن پایتخت این ناحیه بود، اصطلاح بابل‌زمین یا سرزمین بابل بر کلیۀ فرهنگ‌ها و تمدن‌هایی اطلاق می‌شود که از آغاز مسکون‌شدن آن سرزمین (در ح ۴۰۰۰پ‌م) و قبل از استقرار قدرت سیاسی بابل (ح ۱۸۵۰پ‌م) و بعد از آن‌، ظهور و افول کرده‌اند. پیش از تمدن بابِل این ناحیه به دو کشور سومر در جنوب شرقی، و اکد در شمال غربی، تقسیم می‌شد. تاریخ سومر و اکد تاریخ جنگ‌های مستمر است. دولت‌‌شهرهای سومری که مدام با یکدیگر در کشاکش بودند. در معرض تهاجم اکد و ایلام قرار گرفتند؛ با این‌همه سومر و اکد فرهنگ‌هایی غنی به‌وجود آوردند. سومریان موجد نخستین سیستم نگارش، یعنی ابداع خط میخی، اولین قوانین شناخته‌شدۀ بشری، دولت‌‌شهرها، چرخ سفالگری، کشتی بادبانی، خیش شخم‌زنی و آفرینندۀ شکل‌های ادبی، موسیقایی و معماری بودند، که همه بر تمدن مغرب‌زمین تأثیر گذاشت. میراث فرهنگی سومر و اکد به عموریان سامی‌نژاد رسید که در حدود ۱۹۰۰پ‌م بین‌النهرین را فتح و تا حدود ۱۶۰۰پ‌م در آن‌جا حکومت کردند. در این دوران بابِل مرکز سیاسی و تجاری ناحیۀ دجله فرات، و بابِل زمین امپراتوری بزرگی بود که سراسر جنوب بین‌النهرین و بخشی از آشور را دربر داشت. حمورابی (ح ۱۷۹۲ـ۱۷۵۰پ‌م)، ششمین فرمانروای بابل در عظمت امپراتوری نقشی بزرگ ایفا کرد. پس از مرگ حمورابی امپراتوری بابل با حملۀ هیتی‌ها یا حتّی‌ها و کوه‌نشینان کاسی و تصرف بین‌النهرین، افول کرد. کاسیان تقریباً ۴۰۰ سال حکومت کردند و حماسه بابلیِ آفرینش، انِوما اِلیش، در این دوره خلق شد. در همین عصر آشور خود را از قید بابل رهانید و امپراتوری مستقلی تأسیس کرد. ایلام نیز قدرت گرفت و سرانجام سلسلۀ کاسی را سرنگون و قسمت اعظم سرزمین بابل را تسخیر کرد (ح ۱۱۵۷پ‌م). پادشاهان بابلیِ شهر ایسین، پس از یک سلسله جنگ، دومین سلسلۀ خود را بنیاد نهادند، ایلام را شکست دادند و پیشروی آشور را سد کردند. برای سلطه بر این سرزمین چند قرن بین آشوریان، آرامیان و کلدانیان کشمکش ادامه یافت و در اواخر قرن ۷پ‌م پادشاهان آشور غالباً بر بابل مسلط بودند و آشور بانی‌پال در جنگ با برادر خود،‌ پادشاه کوچک بابل، این شهر را ویران و ساکنانش را کشتار کرد. با مرگ آشور بانی‌پال، نبو پولسر، رهبر کلدانیان بابل را پایتخت خود قرار داد و آخرین دورۀ شکوه و تفوّق بابل آغاز شد. بُخْتَنَصر دوم سوریه و فلسطین را گرفت، یهودیه را ویران و اورشلیم را فتح کرد (۵۸۷پ‌م) و یهودیان را به اسارت برد. معبد مردوک و زیگورات آن در زمان بختنّصر ساخته شد. باغ‌های معلّق بابل، از شگفتی‌های جهان، از آثار این دوران است. در ۵۳۹پ‌م کوروش کبیر بابل زمین را به‌تصرّف درآورد و به استقلال آن پایان داد. از آن زمان تا پایان دورۀ ساسانیان این سرزمین تحت استیلای ایران بود.