ارگ دهانی

ارگ دهانی

ارگ دهانی

اُرْگِ‌ دَهانی (mouth organ)

(یا: سازدهنی) هریک از اعضای خانواده‌ای از سازهای کوچک بادی قابل‌ حمل دارای زبانۀ آزاد که منشأ آن آسیای شرقی و جنوبی است. هارمونیکای فشرده، یا همان سازدهنی اروپایی را چارلز ویتستون در ۱۸۲۹ ساخت. این ساز زبانه‌های آزاد فلزی کوک‌شده‌ای با طول‌های مختلف دارد که در داخل یک محفظۀ باریک چهارگوش قرار گرفته‌اند و با دمیدن و مکیدن هوا، ضمن حرکت‌دادن ساز روی لب‌ها از یک طرف به طرف دیگر، به‌صدا درمی‌آیند. این ساز نیز مثل زنبورک از سازهای اصیل موسیقی محلی و وسترن است. جایگاه آن به‌منزلۀ سازی ملودی‌نواز در کنسرت با هنرمندی و نبوغ لاری آدلر به‌دست آمد. تمامی سازدهنی‌ها در واکنش به تغییر شدت فشار نَفَس نوازنده، دچار تغییر زیرایی (زیروبم) می‌شوند. شنگ چینی، شو ژاپنی، و خن لائوسی از نمونه‌های قدیمی سازدهنی‌اند. این شکل‌های کهن‌تر، از یک دسته نی با زیرایی‌های (زیروبم‌های) مختلف تشکیل می‌شوند که تعدادشان به هفده عدد هم می‌رسد و همگی از پایه به یک محفظۀ بادی مشترک و قسمت دهانی وصل‌اند، و با بستن سوراخ‌های جای انگشت روی نی‌ها نواخته می‌شوند؛ این سوراخ‌ها هوا را وادار به خروج از راه زبانه‌های آزاد می‌کنند و هارمونی متنوعی پدید می‌آورند. میان این ساز و رگال قرون‌وسطایی، که آن هم یک ساز زبانه‌آزاد قابل حمل بود، شباهت‌های جالبی وجود دارد، اما رگال دارای ابزارهای پیشرفته‌تر موسیقی غربی مثل کلاویه و دم است.

---