هرند، شهرستان

هرند، شهرستان
کشور	ایران
استان	خراسان رضوی
بخش	مرکزی و بررود
جمعیت	25,014نفر (1395ش)
موقعیت	شرق شمالی ایران و نواحی مرکزی استان خراسان رضوی
نوع اقلیم	در نواحی کوهستانی دارای آب‌وهوای سرد و در دشت‌ها دارای آب‌وهوای معتدل
ارتفاع از سطح دریا	حدود ۱,۶۲۵متر (در مرکز شهرستان)
تولیدات و صنایع مهم	بادام، خربزه، هندوانه، گردو، گیلاس، زردآلو، آلبالو، هلو، شلیل، گندم، جو، گوجه فرنگی، چغندرقند، شلغم، گیاهان دارویی (خاصه آنغوزه) و سنجد
برخی بناهای مهم	قلعه دختر خوشاب، قلعه گبر حصار/ قلعه خضربیگ، گورستان نامق
نام لاتین	Kuhsorkh
شهر ها و آبادی های مهم	ریوش و طرق

هرند، شهرستان (County) Harand

واقع در مناطق مرکزی ایران و استان اصفهان، با مرکزیت اداری شهر هرند. حدود شهرستان کنونی هرند از سده‌های آغازین اسلامی تا پیش از دورۀ معاصر بخشی از رستاق و (بعدتر) بلوک یا ناحیۀ رودشت اصفهان به‌شمار می‌آمده که مشتمل بر آبادی‌ها و قصبات پررونق و بعضاً پرجمعیتی بوده است. در منابع اواخر دورۀ قاجار حتی بلوکات جرقویه و کوهپایه (قهپایه) نیز که اکنون شهرستان‌های گسترده‌ای هستند، از توابع ناحیۀ رودشت ذکر شده‌اند. در دورۀ رضاشاه رودشت یکی از بلوک اصفهان و مشتمل بر دو ناحیۀ رودشت‌ بالا و پایین‌ بوده است. در اوائل دهۀ 1330ش رودشت یکی‌ از دهستان‌های‌ بخش‌ کوهپایه‌ در جلگۀ زاینده‌رود ذکر شده است. در سال 1359ش آبادی هرند به شهر ارتقاء یافت. در سال 1372ش، با جدا شدن‌ دو دهستان‌ رودشت‌ و امامزاده‌ عبدالعزیز از بخش‌ کوهپایه‌، بخش‌ جلگه‌ (به مرکزیت شهر هرند) در شهرستان‌ اصفهان‌ تشکیل‌ شد. در سال بعد نیز بخش بن‌رود (به مرکزیت شهر ورزنه) با انتزاع دهستان‌های رودشت شرقی و گاوخونی از بخش کوهپایه ایجاد گردید. ‌در سال 1375ش روستای اژیه مرکز دهستان رودشتِ بخش جلگه به شهر ارتقاء یافت. و نهایتاً در سال 1400ش، براساس مصوبۀ هیأت وزیران در جلسۀ 3 مرداد همان سال، با تغییرات و اصلاحاتی در بخش‌های بن‌رود و جلگه، و انتزاع آنها از شهرستان اصفهان، به ترتیب از این دو بخش شهرستان‌های ورزنه و هرند ایجاد شد. هم‌اکنون نام یکی از دهستان‌های شهرستان هرند و یکی از بخش‌های شهرستان ورزنه رودشت می‌باشد، به‌علاوۀ دهستان رودشت شرقی در شهرستان اخیر؛ که این مسأله نتیجۀ تقسیمات سیاسی سال‌ها و دهه‌های گذشته در شهرستان اصفهان است.

شهرستان هرند متشکل است از دو بخش، چهار دهستان (با بیش از 30 روستا) و دو شهر: بخش مرکزی (مشتمل بر دهستان‌‌های امامزاده عبدالعظیم و هاشم‌آباد، به مرکزیت شهر هرند)، و بخش اژیه (مشتمل بر دهستان‌های رودشت و کلیشاد، به مرکزیت شهر اژیه). از آنجا که این شهرستان پس از سرشماری سراسری سال 1395ش تأسیس شده، براساس جمعیت بخش جلگه در سرشماری مذکور، جمعیت آن حدود 24,000نفر برآورد می‌شود، که از این مقدار حدود 45درصد شهرنشین و باقی ساکن نقاط روستایی‌اند. شهرستان هرند در شمال با شهرستان کوهپایه، در شرق با شهرستان ورزنه، در جنوب با شهرستان جرقویه، و در غرب با شهرستان اصفهان محدود شده است.

شهرستان ورزنه با حدود 1,160کیلومترمربع وسعت و ۱,۵۴۰متر ارتفاع (در مرکز آن)، در منطقه‌ای جلگه‌ای بدون ارتفاعات مهم واقع شده است. از لحاظ آب‌وهوا جزو مناطق معتدل مایل به گرم و از حیث بارندگی جزو نواحی خشک ایران است. مهم‌ترین ارتفاعات این شهرستان کوه چیرِس‌ (با ارتفاع حدود 2,000متر) در شرق دهستان‌ رودشت‌ است‌. در صورت آب‌داشتن، رودخانۀ زاینده‌رود با جریان کلی غربی - شرقی، پس از گذشتن از شهرستان‌ اصفهان، در میانۀ شهرستان هرند به جریانش ادامه داده، و با ورود به شهرستان ورزنه، در جنوب شرقی شهرستان اخیر به تالاب گاوخونی می‌ریزد. مردم این شهرستان به زبان فارسی (گویش ولاتی یا ورزنه‌ای) که بازماندۀ زبان پهلوی است سخن می‌گویند و شیعۀ دوازده‌امامی‌اند. علاوه بر گویش ورزنه‌ای، زبان ترکی نیز در میان برخی اهالی شهرستان رایج است. بیشتر اهالی هرند در مشاغل و بخش‌هایِ کارگری‌، کشاورزی‌، باغداری‌، دامداری‌، رانندگی کامیون و تولید صنایع‌دستی‌ فعالیت دارند. مهم‌ترین محصولات شهرستان گندم‌، جو، ذرت‌، چغندرقند، ارزن‌، پنبه‌، شاهدانه‌، تخمۀ آفتابگردان‌، توت‌، سنجد، پسته‌، بادام‌، زردآلو، انار، آلبالو، به‌، گلابی‌، انگور و فرش‌های دستباف است.

برخی از ابنیۀ تاریخی: امامزاده شاه‌ عبدالعزیز در روستایی به همین نام؛ برج‌ کبوتر و قلعه‌ای‌ در روستای پاجیک‌آباد (دهستان کلیشاد)؛ قلعۀ خان‌آباد در روستای قِهی‌ (دهستان هاشم‌آباد)؛ برج‌ کبوتر در روستای مارچی‌ (دهستان کلیشاد)؛ مسجد جامع تاریخی شهر هرند؛ آب‌انبار جول‌آباد در شهر هرند؛ و بازار تاریخی هرند.

---