قدس، شهرستان

قدس، شهرستان
کشور	ایران
استان	خراسان رضوی
بخش	مرکزی و بررود
جمعیت	25,014نفر (1395ش)
موقعیت	شرق شمالی ایران و نواحی مرکزی استان خراسان رضوی
نوع اقلیم	در نواحی کوهستانی دارای آب‌وهوای سرد و در دشت‌ها دارای آب‌وهوای معتدل
ارتفاع از سطح دریا	حدود ۱,۶۲۵متر (در مرکز شهرستان)
تولیدات و صنایع مهم	بادام، خربزه، هندوانه، گردو، گیلاس، زردآلو، آلبالو، هلو، شلیل، گندم، جو، گوجه فرنگی، چغندرقند، شلغم، گیاهان دارویی (خاصه آنغوزه) و سنجد
برخی بناهای مهم	قلعه دختر خوشاب، قلعه گبر حصار/ قلعه خضربیگ، گورستان نامق
نام لاتین	Kuhsorkh
شهر ها و آبادی های مهم	ریوش و طرق

قدس، شهرستان (County) Qods

واقع در غرب استان تهران، به مرکزیت اداری شهر قدس. به دلیل موجود نبودن منابع مکتوب و از بین رفتن آثار فرهنگی، نشانه‌ای از تاریخ قدیم منطقه در دست نیست و پیشینۀ قابل بررسی و استناد آن به اواسط دورۀ قاجار و زمان ناصرالدین شاه برمی‌گردد. در آن دوره در محدودۀ کنونی شهر قدس روستا/قلعه‌ای که به قلعه‌حسن موسوم بوده به میرشکار ناصرالدین شاه (به نام مصطفی‌قلی خان مقدم) فروخته می‌شود. در دهه‌های بعد و در اواخر دورۀ قاجار این قلعه و اراضی کشاورزی پیرامون آن که به قلعه حسن‌خان موسوم شده بود، در اختیار نوۀ مصطفی‌قلی خان مقدم، حسن‌خان مقدم، قرار داشت. در همین اوان یک قلعه/روستای دیگر که در این منطقه بود، از طرف عبدالحسین فرمانفرما به شخصی به نام سرهنگ کاووسی که نسبتش از طرف مادری به شاهان قاجار می‌رسید، واگذار شد. این قلعه هم به تناسب نام سرهنگ، به قلعۀ کاووسیه موسوم شد که اینک یکی از محلات شهر قدس است. در این زمان‌ها توسط مالکان روستاها چندین خانواده از ولایت خمسه (استان زنجان کنونی)، کاشان و نقاط دیگر به قلعه‌ها و اراضی پیرامون آنها کوچانده شدند که این امر باعث خانه‌سازی در بیرون قلعه‌ها شد. پس از اولین تقسیمات کشوری معاصر، قلعه حسن‌خان دهی در بخش شهریار شهرستان تهران ذکر شده است. در دهه‌های بعد با ادغام روستاهای کاووسیه، قلعه حسن‌خان و سرخ‌حصار شهرک حسن‌ خان ایجاد شد. این نام در سال‌های پس از انقلاب به شهرک قدس تغییر یافت. در سال 1368ش، یک‌سال پس از ایجاد شهرستان شهریار، براثر گسترش قدس و پیوستن شهرک بهشتی به آن، شهرک قدس به شهر ارتقاء یافت. در نهایت با مصوبۀ هیأت دولت در 23 فروردین 1388ش، با انتزاع بخش قلعه حسن‌‌خان از شهرستان شهریار، شهرستان قدس به مرکزیت شهر قدس، متشکل از بخش مرکزی (شامل دهستان‌های هفت‌جوی و دانش، با مجموع 9 روستا) در استان تهران ایجاد گردید. شهرستان قدس از سویی به دلیل واقع بودن در میانۀ راه تهران-کرج و سرریز بخشی از جمعیت شهرهای تهران و کرج به آن و از سوی دیگر به خاطر مجاورت با کارخانه‌ها، مجتمع‌ها و شهرک‌های صنعتی مهم و بزرگ منطقه، در سه-چهاردهۀ اخیر یکی از مهاجرپذیرترین مناطق ایران با تراکم جمعیتی بسیار بالا بوده. تا یک-دو دهۀ پیش بازماندگان خانوادۀ مقدم (مالکان اولیۀ قلعه حسن خان) در مرکز شهر قدس املاک تجاری و مسکونی قابل توجهی را در تملک داشتند.

براساس سرشماری سراسری سال 1395ش، جمعیت شهرستان قدس 316,636نفر بوده است. این شهرستان در شمال با شهرستان تهران، در شرق و جنوب با شهرستان شهریار، و از غرب به استان البرز (شهرستان کرج) محدود شده است.

شهرستان قدس با حدود 82کیلومترمربع مساحت و ارتفاع ۱,۱۸۰متر (در مرکز آن)، در دشتی در حد فاصل شهرهای تهران و کرج و شهریار و در مجاورت منطقه‌ای صنعتی واقع شده است. اقلیم آن معتدل مایل به گرم و خشک و فاقد عوارض طبیعی (از قبیل کوه و رود) است. مردم شهرستان که ترکیبی از اقوام مختلفِ مهاجر (خاصه ترک‌های آذربایجان، زنجان و قزوین)اند، جز کسب‌وکارهای محلی، به‌طور عمومی در کارخانه‌ها و کارگاه‌های بین شهرهای تهران و کرج فعالیت دارند. همچنین در این شهرستان یک شهرک صنعتی با تمرکز بر تولید کفش فعال است. این شهرستان از طریق بزرگراه فتح (یا جاده قدیم کرج) به شهرهای تهران و کرج و از طریق یک محور مستقیم به شهر شهریار راه دارد. سطح زیر کشت اراضی شهرستان در حدود 1500هکتار و مهم‌ترین محصولات کشاورزی آن غلات، صیفی‌جات و میوه‌های جالیزی، سیب، گیلاس، آلبالو، هلو و شلیل است.

تپۀ کاووسیه (مربوط به هزارۀ سوم پیش از میلاد) و امامزاده حضرتین (مربوط به دورۀ قاجار) از معدود آثار تاریخی شهرستان و تنها آثار آن است که به ثبت ملی رسیده‌اند.

---