دایرةالمعارف اسلام
دایرةالمعارف اسلام (Encyclopedia of Islam)
(نیز: دایرةالمعارف اسلام بریل) دایرةالمعارفی تخصصی دربارۀ اسلام و جهان اسلام به انگلیسی که در لیدن هلند منتشر می‌شود و به نام ناشر آن به دایرةالمعارف اسلام بریل نیز شهرت دارد. ویرایش اول این کتاب مدخل‌هایی در موضوع جغرافی، تاریخ، نژادشناسی، عقاید و مذاهب و زندگی‌نامۀ مشاهیر جهان اسلام دارد. مقالات آن عمدتاً به قلم شرق‌شناسان و اسلام‌شناسان متخصص در آن موضوع نوشته شده است. ویراست نخست این کتاب در ۴ جلد بین ۱۹۱۳ تا ۱۹۳۶ به زبان‌های انگلیسی، فرانسوی، و آلمانی و ضمایم آن بین ۱۹۳۴ تا ۱۹۳۸ منتشر شد. نسخ ویرایش اوّل خیلی زود نایاب شد. در تدوین این دایرةالمعارف شرق‌شناسان معروفی چون هوتسما، آرنولد، هارتمان و محققانی چون بارتولد، بروکلمان، نیکلسون، ماسینیون، و مینورسکی همکاری داشتند. این اثر با نظارت اتحادیۀ بین‌المللی آکادمی‌ها و تا حدی با کمک آکادمی سلطنتی هلند به انجام رسید. در ۱۹۵۳ منتخبی از مقالات با عنوان خلاصۀ دایرةالمعارف اسلام مستقلاً به‌چاپ رسید. این دایرةالمعارف از ۱۹۵۰ ویراست دوم شد و جزء اول آن در ۱۹۵۴ و جلد اول آن در ۱۹۶۰ و متن کامل آن، بعدها، در دوازده جلد منتشر شد. صورت الکترونیکی آن نیز بر لوح فشرده عرضه شده است. پس از پیروزی انقلاب اسلامی و مطرح شدن اصطلاحاتی خاص، به‌ویژه در مذهب تشیع، پیوستی برای ویراست دوم تهیه شد. دایرةالمعارف اسلام به زبان‌های عربی، ترکی و اردو نیز ترجمه شده است. در ایران، در ۱۳۲۸ش حسن تقی‌زاده ترجمۀ ویراست اول این کتاب را با گروهی از متخصصان و دانشمندان و همکاری وزارت فرهنگ آغاز کرد لیکن چندی بعد کار متوقف شد. در دهۀ ۱۳۴۰ نیز احسان یارشاطر بدین کار همت گمارد و با تکمیل نواقص این اثر در حوزۀ ایران، به‌صورت تألیف مقالات جدید، تدوینِ دانشنامۀ ایران و اسلام را آغاز کرد. انتشار این دانشنامه تا جزوۀ یازدهم ادامه یافت اما با پیروزی انقلاب اسلامی، به عللی، این طرح متوقف شد. بر پاره‌ای از مقالات دایرةالمعارف اسلام ایرادهایی وارد است، لیکن یکی از مراجع معتبر در زمینۀ اسلام‌شناسی است. تهیه و تدوین ویرایش سوم آن آغاز شده است.