موسیقی بلوچستان
موسیقی بلوچستان
استان سیستان و بلوچستان در جنوب شرقی ایران واقع شده است. فرهنگ، زبان و موسیقی ناحیۀ سیستان مستقل از بلوچستان است. خودِ بلوچستان نیز از نظر فرهنگی و جغرافیایی به دو منطقۀ سرحد و مَکران تقسیم می‌شود. منطقۀ سرحد، بلوچستان شمالی است و شهرهایی چون زاهدان، میرجاوه، خاش، نصرت‌آباد و نیز بخشی از سیستان در این قسمت قرار دارد. منطقۀ مَکران شامل بلوچستان مرکزی و جنوبی است. موسیقی دو منطقۀ مذکور تا حدودی با هم تفاوت دارد. در مجموع، فرهنگ و موسیقی مناطق مرکزی بلوچستان غنی‌تر و متنوع‌تر از مناطق شمالی و جنوبی است. آواز «لیکو» مهم‌ترین آواز منطقۀ سرحد است؛ اما همین آواز در نقاط مختلف سرحد از نظر سبک تفاوت‌هایی دارد؛ لیکوسوران، در اطراف سراوان، لیکوبزمان، در اطراف ایرانشهر به‌سمت بم و کرمان، و لیکودَلکان از آن جمله است. آواز «ذهیروک» بنیادی‌ترین آواز منطقۀ مَکران است و بسیاری از دیگر انواع موسیقی بلوچستان مرکزی و جنوبی ملهم از آن است. ذهیروک نیز انواع گوناگونی دارد. هرکدام از این انواع به‌سبک منطقه‌ای و نیز سبک انفرادی اجراکنندگان مرتبط است. استادان موسیقی بلوچستان هر یک تعریفی برای نام و محتوای مقام‌های رایج دارند. بسیاری از مقام‌ها محتوای یکسان اما نام‌های مختلفی دارند. در عین حال، گروه‌بندی‌های منسجم‌تر نیز میسر است. مثلاً موسیقی زاهدان و سراوان به‌هم نزدیک‌اند و موسیقی بلوچی ناحیۀ سیستان نیز با موسیقی زاهدان قرابت دارد. موسیقی چابهار، راسک، سرباز و قصر قند نیز نزدیکی بسیار دارند. موسیقی بلوچستان انواع گوناگون دارد و هرکدام از آن‌ها به بخشی از زندگی مردم بلوچ مربوط است. سِپَت (صفت)، وَزبَت، شپتاکی، لارو، لاروشَشگانی، لیلو (لالایی)، سَوت، نازنیک، هالو، شَئر، موتْک (مویه)، اَمبا، ذکرهای گواتی، ذکرهای مالِد، موسیقی‌های رقص، آواز کردی، لیکو، و ذهیروک از‌جمله موسیقی‌های این منطقه‌اند که برخی از آن‌ها را نوازندگان و خوانندگان حرفه‌ای و برخی دیگر را مردم عادی اجرا می‌کنند. در شَئر، داستان‌های حماسی، تاریخی، عاشقانه و مذهبی با نواختن قیچک و تمبورک و آواز خوانندگان حرفه‌ای روایت می‌شود. ذکرهای گواتی و مالد و نیز آوازهای سَوت را، اغلب، افراد حرفه‌ای اجرا می‌کنند. اما انواع لارو، نازنیک، هالو، موتْک، اَمبا و برخی از نمونه‌های دیگر را بیشتر مردم عادی اجرا می‌کنند. در میان انواع ذکرشده، شَئر، سَوت، ذکرهای گواتی، مالِد و غزل‌خوانی و ذکرهای محافل دراویش فرقۀ صاحبان، در سراوان، اهمیت ویژه‌ای دارند. سازهای رایجِ ناحیۀ بلوچستان عبارت‌اند از قیچک (سرود)، رباب، تمبورک، بینجو، نَل (نی)، دونَلی، سُرنا، دهل بزرگ سرحد، دهل مَکران، تیمبوک مَکران، دهلک یا دُکُّر، دهلک نال، تشتک و کوزه (کوزک و تال)، هارمونی و سما (دف). بدین‌ترتیب، از همۀ گروه‌های سازی نمونه‌هایی در فرهنگ بلوچستان وجود دارد.