نامه و نامه نگاری

نامه و نامه‌نگاری

نوشته‌ای خطاب به دیگری یا دیگران، معمولاً با توقع دریافت پاسخ. این واژه مأخوذ از «نامک» پهلوی و در‌اصل به‌معنای کتاب است: خدای نامه، شاهنامه، قابوس‌نامه، سیاست‌نامه. در زمان ما به‌صورت پسوند برای مطبوعات هم به‌کار می‌رود: روزنامه، هفته‌نامه، ماهنامه. در ادبیات فارسی، در دورۀ اسلامی، اصطلاح «نامه» با واژه‌های عربی مکتوب، رساله، رُقعه و امثال آن معادل شناخته شده است. نامه ممکن است خصوصی و شخصی و حاوی مطالب متفاوت، چون ابراز دوستی، شادی، غم، پرسش، سرزنش، عشق، نفرت و هرگونه احساسات یا عواطف دیگر بشری باشد. نامه‌ای که برای آگاهی عموم یا شخص یا گروهی نوشته و به‌نحوی منتشر شود، نامۀ سرگشاده نام دارد. نامه، اعم از خصوصی یا سرگشاده، معمولاً منثور و ندرتاً یا از سر تفنن منظوم است. یکی از مشهورترین نامه‌های سرگشادۀ منظوم در ادبیات فارسی قصیدۀ معروف انوری ابیوردی در شکایت از مظالم ترکمانان است. نامۀ پولس قدیس به قرنتیان، ازجمله نامه‌های سرگشادۀ منثور قدیم در تاریخ مسیحیت است. در ادبیات فارسی نامۀ کوتاه و موجز را رقعه و رقیمه نیز خوانده‌اند. نوع دیگری از نامه را مُلَطَّفه گویند و آن نامه‌ای است کوتاه و فوری که ملطفۀ توقیعی هم خوانده می‌شود. معادل تقریبی امروزی ملطفه در زبان فارسی یادداشت است. در عالم دیپلماسی نامه‌هایی که بین نمایندگی‌های سیاسی کشورهای فرستنده و وزارت خارجۀ کشور میزبان یا سازمان‌های بین‌المللی مبادله می‌شود، یادداشت نام دارد. بخشنامه، نوعی دیگر از نامه‌های رسمی است که یک دستگاه دولتی به سازمان‌های متبوع خود یا سازمان‌های دیگر کشوری یا لشکری برای اتخاذ و اجرای رویه‌ای یکسان درخصوص دستورالعمل یا مقرراتی معیّن، ابلاغ می‌کند. مبادلۀ نامه میان طرف‌ها را مکاتبه یا نامه‌نگاری می‌خوانند. نامه‌نگاری، از قدیم‌الایّام مرسوم و دارای آداب ویژه بوده است. در دنیای اسلامی معمولاً نامه‌ها، چه خصوصی و چه رسمی با نوشتن نام خدا آغاز می‌شد و هنوز در بعضی کشورها، خاصه در ایران رسمی است جاری. نویسندۀ نامه برحسب مقام و موقع خود و مخاطب خویش عنوانی برمی‌گزیند و نامه را به عباراتی معمولاً احترام‌آمیز یا آمیخته به محبت شروع می‌کند و پس از بیان مطلب اصلی با کلماتی موجز، که غالباً نشانۀ ادب و احترام نسبت به مخاطب و یا سپاس‌گزاری یا پوزش‌خواهی است به‌پایان می‌رساند و امضای خود را در زیر نامه می‌گذارد. نامه باید تاریخ روز و ماه و سال را در خود داشته باشد. امروزه برای نامه‌نگاری به اشخاص یا دستگاه‌ها، معیارهایی وجود دارد که تقریباً جهانی شده و مراعات آن لازمۀ کار است. این معیارها نخست در اروپا و دنیای غرب پدید آمد و به‌تدریج مورد پذیرش بقیۀ جهانیان قرار گرفت. با پیدایش رسانه‌های الکترونیکی در چند دهۀ اخیر نامه‌نگاری مجازی از طریق دستگاه‌های دورنگار، نمابر، ایمیل و اینترنت و اخیراً فرستادن پیام‌های کوتاه به‌وسیلۀ تلفن همراه به‌سرعت متداول و رایج شده و روبه گسترش است.