فریبرز رئیس‌دانا

فریبرز رئیس‌دانا;
زادروز	تهران 29 دی 1323ش;
درگذشت	تهران 26 اسفند 1398ش
ملیت	ایرانی
تحصیلات و محل تحصیل	دکتری اقتصاد- مدرسۀ اقتصاد لندن
شغل و تخصص اصلی	اقتصاددان
شغل و تخصص های دیگر	نویسنده و کنشکر حقوق بشر
آثار	پ‍ول و ت‍ورم (۱۳۶۸)؛ ک‍م توس‍ع‍گ‍ی اج‍ت‍م‍اع‍ی-اق‍ت‍ص‍ادی (۱۳۷۱)؛ب‍ررس‍ی‌ه‍ای ک‍ارب‍ردی ت‍وس‍ع‍ه و اق‍ت‍ص‍اد ای‍ران (۱۳۸۰)؛ روی‍ک‍رد و روش در اق‍ت‍ص‍اد ( ۱۳۸۳)؛ چند کاوش در سیاست و جامعه (۱۳۹۴)؛ منش روشنفکری (۱۳۹۶)
گروه مقاله	اقتصاد

فریبرز رئیس‌دانا (تهران 29 دی 1323ش- تهران 26 اسفند 1398ش)

نویسنده، اقتصاددان چپگرا و کنشکر ایرانی حقوق بشر. فارغ‌التحصیل دکتری اقتصاد از مدرسۀ اقتصاد لندن بود. رئیس‌دانا در چند شاخۀ متفاوت فعالیت یا تخصص یا شهرت داشت: 1. تدریس و تالیف و سخنرانی در حوزه‌های گوناگون فنی و نظری اقتصاد؛ 2. فعالیت در حوزۀ مسائل مربوط به حقوق بشر و آزادی بیان و حمایت همه‌جانبه از مبارزات صنفی کارگران؛ 3. حضور در میان نخبگان روشنفکری ایران از دورۀ نوجوانی با پیوستن به جبهۀ ملی و بعدتر همراهی با برخی سازمان‌های چپگرا، و نمایندگی (یا حمایت از) روشنفکری چپ ایران طی دو دهۀ آخر حیاتش؛ 4. وجهۀ شخصیت فرهنگی- ادبی او به مثابه روشنفکری ادیب که با ادبیات و هنر روز هم آشنایی داشت.

پدرش دکتر آزمایشگاه و از خوانین شهرستان بویین زهرا بود. فریبرز هم به تبع زندگی اشرافی خانواده، دوره‌های کودکی و نوجوانی را در رفاه گذراند. در دورۀ تحصیلات دبیرستان و در سن 16سالگی به دلیل دلبستگی‌اش به دکتر مصدق و آرمان‌های ملی‌گرایانه‌اش به جبهۀ ملی دوم پیوست. پس از پایان تحصیلات متوسطه، دوره‌های کارشناسی و کارشناسی ارشد اقتصاد را در دانشگاه ملی گذراند، سپس به عنوان مربی آموزشی و مدرس در همان دانشگاه و چند موسسۀ دیگر به کار پرداخت. در همین دوره به دلیل تغییر مواضع جبهۀ ملی و آشنایی او با برخی از نخبگان و تئوریسین‌های چپ ایران (بنیان‌گذاران سازمان چریک‌های فدایی خلق ایران) به این سمت سوق پیدا کرد و به دنبالش توسط ساواک دستگیر و زندانی شد. پس از آزادی به انگلستان رفت و در آن‌جا ضمن تحصیل و بعدتر تدریس در مدرسۀ اقتصاد لندن، به فعالیت‌های حزبی- مبارزاتی هم ادامه داد. پس از انقلاب به ایران بازگشت و در مراکزی چون دانشگاه تهران، دانشگاه علامه طباطبایی، دانشگاه شهید بهشتی و (بعدتر که از فعالیت در آن دانشگاه‌ها منع شد) در دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی تهران (تا سال 1385) به کار تدریس و پژوهش پرداخت. از فعالیت‌های وی طی دو دهۀ 1380 و 1390 به این موارد می‌توان اشاره کرد: ریاست هیات گروه کارشناسان علمی ماهنامه صنعت حمل‌ونقل، عضویت در شورای پژوهشی «مؤسسۀ داریوش» (۱۳۸۱ تا ۱۳۸۵)، عضویت در تحریریۀ فصلنامه رفاه اجتماعی تا پایان عمر، همکاری با شرکت‌های تجاری یا مهندسیِ معماری- شهرسازی به عنوان مشاور اقتصادی.

رئیس‌دانا بر اثر ابتلا به بیماری کووید- 19 در بیمارستان تهرانپارس درگذشت.

از منظر اندیشه‌ای، رئیس‌دانا جزو اقتصاددانانی بود که دل‌بستۀ اندیشه‌های کارل مارکس بود، اما در سراسر زندگی خود مرز مشترکی با مارکسیست‌های ارتدوکس داشت و هیچ‌گاه اندیشۀ سیاسی خود را به منافع حزبی و جریانی برآمده از این اندیشه گره نزد. او تا آخرین روز حیات خود یک مارکسیست آکادمیک باقی ماند و از همین منظر هم اقدام به تجزیه و تحلیل‌های مباحث اقتصادی و اجتماعی کرد. رئیس‌دانا در حوزۀ رسانه‌ اگرچه به‌عنوان اقتصاددانی شناخته می‌شد که از منظر سیاسی و اجتماعی به تحلیل مسائل اقتصادی می‌پرداخت، اما فعالیت‌های او محدود به این حوزه‌ها نبود و در بخش‌های فنی اقتصاد نیز صاحب اثر و تالیف بود. وی در جریان‌های روشنفکری ایران به حوزۀ دمکراسی، عدالت اجتماعی و سوسیالیسم علاقه‌مند و مدافع عدالت اجتماعی و از منتقدان نظام سرمایه‌داری بود. فریبرز رئیس‌دانا همواره از منتقدان رویکردهای دولت‌های ایران در مسائل مربوط به اقتصاد داخلی، اقتصاد بین‌الملل، روابط سیاسی- اقتصادی بین‌المللی، آزادی بیان و حقوق بشر بود. به همین دلیل طی دو دهۀ آخر حیاتش چندبار بازداشت یا زندانی شده بود. وی طی سال‌های پس از انقلاب همواره یکی از اعضای اصلی و مهم کانون نویسندگان ایران بوده است.

کتاب‌شناسی (گزیدۀ آثار)

پ‍ول و ت‍ورم (تالیف ف‍رخ ق‍ب‍ادی و ف‍ری‍ب‍رز رئ‍ی‍س‌دان‍ا، ت‍ه‍ران- ۱۳۶۸)
ک‍م ت‍وس‍ع‍گ‍ی اج‍ت‍م‍اع‍ی-اق‍ت‍ص‍ادی (ت‍ه‍ران- ۱۳۷۱)
ب‍ررس‍ی‌ه‍ای‍ی در آس‍ی‍ب‌ش‍ن‍اس‍ی اج‍ت‍م‍اع‍ی ای‍ران (ت‍ه‍ران- ۱۳۷۹)
ب‍ررس‍ی‌ه‍ای ک‍ارب‍ردی ت‍وس‍ع‍ه و اق‍ت‍ص‍اد ای‍ران (ت‍ه‍ران- ۱۳۸۰)
اق‍ت‍ص‍اد س‍ی‍اس‍ی ش‍ه‍ری و م‍ن‍طق‍ه‌ای (ترجمۀ کتابی از م‍ات‍ی‍و ادل، ت‍ه‍ران- ۱۳۸۰)
اق‍ت‍ص‍اد س‍ی‍اس‍ی ت‍وس‍ع‍ه (ت‍ه‍ران- ۱۳۸۱)
دم‍وک‍راس‍ی در ب‍راب‍ر ب‍ی‌ع‍دال‍ت‍ی (ت‍ه‍ران- ۱۳۸۱)
ج‍ه‍ان‍ی‌س‍ازی ق‍ت‍ل ع‍ام اق‍ت‍ص‍ادی (ت‍ه‍ران- ۱۳۸۳)
روی‍ک‍رد و روش در اق‍ت‍ص‍اد (ت‍ه‍ران- ۱۳۸۳)
گ‍ف‍ت‌آم‍ده‍ای‍ی در شعر معاصر ایران: زمینه‌های اجتماعی و سیاسی (ت‍ه‍ران- ۱۳۸۵)
آزادی و سوسیالیسم: چند بحث و نظر (تهران- ۱۳۸۵)
یادی از خیالی (دفتر شعر، تهران- ۱۳۸۶)
بربریت واقعاً موجود (ترجمه، تهران- ۱۳۹۳)
چند کاوش در سیاست و جامعه (تهران- ۱۳۹۴)
منش روشنفکری (تهران- ۱۳۹۶)