بریل، الفبای
برِیْل، الفبای (Braille)
(یا: بِرایْ) حروف الفبا و اعداد برجسته، مخصوص نابینایان. لوئی برای (۱۸۰۹ـ۱۸۵۲م تلفظ انگلیسی آن: لوئیس بریل)، معلم و موسیقیدان فرانسوی، که خود از ۳سالگی نابینا شد، این الفبا را ابداع کرد (۱۸۲4م). الفبای ابداعی او ابتدا در سال 1854م در فرانسه، و بعدتر در اروپا و امریکا پذیرفته و فراگیر شد. حروف بریل، در اصل، اصلاحشدۀ حروفی است که قبلاً شارل باربیه برای نابینایان تهیه کرده بود. حروف بریل از نقطههای برجستهای تشکیل شده است که نابینایان میتوانند آنها را لمس کنند و ترکیب آنها را بهصورت کلمات بخوانند. امروزه، نابینایان سراسر جهان از الفبای بریل برای خواندن و آموزش دیدن استفاده میکنند.
حروف بریل از چپ به راست نوشته و خوانده میشود. نابینایی که میخواهد مطلبی را بخواند نوک انگشتان خود را روی نقطهها میگذارد تا حرف را لمس کند و بشناسد؛ پس از شناخت حروف، از ترکیب آنها کلمه را تشخیص میدهد. نوشتن حروف بریل به دو صورت است: ۱) ماشینی، برای چاپ کتابها و نشریات مخصوص نابینایان؛ و ۲) دستی، که خود نابینایان با کمک شابلون حروف مینویسند. خط بریل همۀ نشانههای لازم برای خواندن و نوشتن را دارد، از جمله الفبا، اعداد، نشانههای نقطهگذاری، علایم ریاضی، نشانههای عناصر شیمیایی. بهعلاوه، بر اساس استانداردهای پیشنهادی یونسکو، همواره برای بهبود این نشانهها و بالابردن سرعت خواندن و نوشتن نابینایان تلاش میشود.
بریل فارسی نیز، همانند بریل لاتین از چپ به راست نوشته میشود. در خط بریل فارسی، علاوه بر حروف اصلی الفبا، علایمی نیز برای مد، همزه، تشدید، الف مقصوره، اِعراب، تنوین، و سکون تعیین شده است. حروف و نشانههای خط بریل فارسی، که از ۱۳۳۹ش در ایران پذیرفته شد، در سمینار مربیان نابینایان ایران در شهریورماه ۱۳۴۸ش (تهران) اصلاح شده است. امروز، کتابهای بسیاری به خط بریل فارسی نوشته شده است.
خط بریل و متون بریل هنوز مشکلاتی دارند. نابینایان دارای اختلال در حس لامسه نمیتوانند از آن استفاده کنند. مدیریت فرهنگی در بعضی کشورها شیوههای دیگری را برای اینگونه افراد جایگزین کردهاند. متون بریل به دلیل اشغال فضای بیشتر نسبت به حروف عادی و در نتیجه حجیم شدن متون، نگهداری و حمل و نقل آنها مشکلاتی دارد. البته با ظهور کوتاهنویسی و بعداً پیدایش اینترنت و دیگر پیشرفتها این مشکلات رو به کاهش است. اما مسائلی مثل کوتاهنویسی فارسی، تربیت معلم بریل، دسترسپذیر همگانی به تجهیزات بریل و قوانین بریل در کشورهایی چون ایران هنوز وضع مطلوبی ندارد.